Ηλίας Κολοβός

Στους καιρούς των Σουλτάνων

εκδ. Ευρασία, 2023, σελ.: 365, τιμή: 22,00 €

Μια ανασύνθεση της πολύμορφης Ιστορίας των κοινωνιών της ελληνικής χερσονήσου κατά τη διάρκεια της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, στη διάρκεια σχεδόν μισής χιλιετίας επιχειρεί ο Ηλίας Κολοβός, καθηγητής Οθωμανικής Ιστορίας στο Πανεπιστήμιο Κρήτης. Δεν αφηγείται μόνο την Ιστορία της χωρικής ενότητας του νοτιότερου άκρου των Βαλκανίων, που διασταυρώνεται με το Αιγαίο, το Ιόνιο και τη Μεσόγειο θάλασσα, αλλά παρουσιάζει την ποικιλία και τη διαφορετικότητα τόπων και χώρων που συγκροτούνταν και αποσυνθέτονταν, συστέλλονταν και διαστέλλονταν ως κοινωνικές κατασκευές, μέσα στον ιστορικό χρόνο.

Στις σελίδες του βιβλίου αποτυπώνονται στιγμιότυπα από τα πρώτα χρόνια των οθωμανικών κατακτήσεων (ένας γάμος έξω από τη Σηλυμβρία, ένας σεισμός στη Θράκη, ένας απρόσμενος εχθρός: η πανώλη, ο δρόμος για τη Δύση), που θα φέρουν τους Οθωμανούς σουλτάνους στο προσκήνιο της ιστορίας, στην ίδια την Κωνσταντινούπολη –το Gotham City των Οθωμανών–, στη Θεσσαλονίκη –την εβραϊκή μεγαλούπολη των οθωμανικών Βαλκανίων–, αλλά και στην Αθήνα –την «πρωτεύουσα» από άποψη πληθυσμού πόλη στο νοτιότερο τμήμα της ελληνικής χερσονήσου.

Έχοντας εξετάσει τις πόλεις, τις κωμοπόλεις, τα φρούρια και τα κάστρα, το δίκτυο της αυτοκρατορικής κατασκευής, του χώρου, ο συγγραφέας εισέρχεται και στους κόσμους της υπαίθρου, εστιάζοντας τόσο στην κοινή συνισταμένη της γεωργίας όσο και στην ποικιλομορφία των εκμεταλλεύσεων. Για τον επόμενο αιώνα, ακολουθούμε τα βήματα και τον καλπασμό του Εβλιά Τσελεμπή, παθιασμένου «ταξιδιώτη του κόσμου» της επικράτειας των Οθωμανών σουλτάνων, και τις περιηγήσεις του στην ελληνική χερσόνησο, μεταξύ των ετών 1668-1671.

Τέλος, οι εξελίξεις του 18ου αιώνα στις υπό οθωμανική κυριαρχία κοινωνίες εξετάζονται με άξονα ένα ελληνικό βιβλίο της εποχής του Διαφωτισμού, τη Γεωγραφία Νεωτερική του Δανιήλ Φιλιππίδη και του Γρηγορίου Κωνσταντά, που κυκλοφόρησε στη Βιέννη το 1791, τρία χρόνια μετά τη Γαλλική Επανάσταση. Τα χρόνια της οθωμανικής κυριαρχίας ήταν εποχή μεγάλων κρίσεων και μετασχηματισμών που δεν μπορούν να περιγραφούν με την αξιολογική ερμηνεία της ιδιαίτερης «παρακμής» των Οθωμανών, όπως υποστηριζόταν στην παλαιότερη ιστοριογραφία. Ο συγγραφέας επιχειρεί εδώ την ερμηνεία της ιστορικής αυτής περιόδου αποφεύγοντας τον εξαιρετισμό και εντάσσοντας την ελληνική χερσόνησο στο ευρύτερο πλαίσιο των κρίσεων και των μετασχηματισμών που έλαβαν χώρα στην Οθωμανική Αυτοκρατορία, τη Μεσόγειο, την Ευρώπη και τον υπόλοιπο κόσμο.

Το βιβλίο δεν είναι μια Ιστορία του Νέου Ελληνισμού ή των Ελλήνων υπό οθωμανική κυριαρχία. Ο Ηλίας Κολοβός αφήνοντας πίσω τη ρομαντικής καταγωγής ιστοριογραφική σύνθεση της Ελληνικής Ιστορίας που φτάνει μέχρι την Ιστορία του Νέου Ελληνισμού του Απόστολου Βακαλόπουλου και την εξιδανίκευση μιας υποτιθέμενης οθωμανικής «πολιπολιτισμικότητας» που κυριάρχησε και κυριαρχεί ακόμα στην ιστοριογραφική σύνθεση της τουρκικής ιστορίας, με στόχο να αποθεώσει, αντίστροφα, την ισχύ του οθωμανικού κράτους, συνθέτει την Ιστορία των υπό οθωμανική κυριαρχία κοινωνιών της ελληνικής χερσονήσου ενσωματώνοντας στην προβληματική του μια σειρά από ιστοριογραφικές προσεγγίσεις που ανοίγουν νέους δρόμους για την κατανόηση του παρελθόντος. Συγκεντρώνει στο βιβλίο του τη σημαντική πρόοδο της έρευνας τα τελευταία χρόνια για τις κοινωνίες της υπό οθωμανική κυριαρχία ελληνικής χερσονήσου, από οθωμανολόγους, νεοελληνιστές και νεοελληνίστριες.

Τεύχος 683 (Μάιος 2025)

Δείτε Περισσότερα >>