Άγγελος Συρίγος, Ευάνθης Χατζηβασιλείου

Μεταπολίτευση 1974-1975
50 ερωτήματα και απαντήσεις

Εκδ. Πατάκη, 2024, σελ.: 312, τιμή: 15,50 €

Το 1974 καταρρέει στην Ελλάδα η επταετής χούντα, υπό το βάρος της κυπριακής τραγωδίας που προκάλεσε η τουρκική εισβολή στο νησί µετά το πραξικόπηµα εις βάρος του Μακαρίου. Οι µήνες που ακολούθησαν έως τον Ιούνιο του 1975 αποτελούν την περίοδο της Μεταπολίτευσης, δηλαδή της αποκατάστασης της δηµοκρατίας. Τότε τέθηκαν οι βάσεις για την πιο ώριµη περίοδο του ελληνικού κοινοβουλευτικού καθεστώτος αλλά και για την πλέον ευηµερούσα περίοδο του νέου ελληνικού κράτους.

Ο όρος «Μεταπολίτευση» χρησιμοποιήθηκε στην ελληνική Ιστορία για να δηλώσει την αλλαγή καθεστώτος καθαυτή, π.χ. κατά την έξωση του Όθωνα το 1862. Στην περίπτωση του 1974 έχει επέλθει μεγάλη σύγχυση, καθώς ο όρος συχνά χρησιμοποιείται για να περιγραφεί το σύνολο της περιόδου από το 1974 έως και σήμερα. Για τούτο, πολύ συχνά στον δημόσιο διάλογο έχουν διατυπωθεί ισχυρισμοί ότι ένα πολιτικό γεγονός συνιστά τη «δεύτερη Μεταπολίτευση» ή το «τέλος της Μεταπολίτευσης». Όπως επισημαίνουν οι συγγραφείς του βιβλίου η χρήση του όρου με αυτή την έννοια δεν είναι ακριβής. «Μεταπολίτευση» είναι η αλλαγή του πολιτεύματος, και δεν είναι δυνατόν, ακόμη και στην Ελλάδα, να αλλάζει διαρκώς το πολίτευμα επί πενήντα ολόκληρα χρόνια. Ο ορθός ορισμός της Μεταπολίτευσης περιλαμβάνει την περίοδο από τις 23 Ιουλίου 1974 έως τις 11 Ιουνίου 1975, οπότε τέθηκε σε ισχύ το νέο Σύνταγμα της χώρας. Κατ’ εξαίρεση, λόγω της σημαντικής βαρύτητάς τους πολιτικά και θεσμικά, μπορεί στη διαδικασία της Μεταπολίτευσης να ενταχθούν και οι δίκες των χουντικών, ιδίως αυτή των πρωταιτίων, που ολοκληρώθηκαν τον Αύγουστο του 1975.

Ο Άγγελος Συρίγος και ο Ευάνθης Χατζηβασιλείου στο βιβλίο τους προβάλουν μια αυστηρή επιστημονική εικόνα των γεγονότων και των ερμηνειών για τη Μεταπολίτευση. Ως ένα από τους βασικούς στόχους τους είναι να τονίσουν ότι τίποτε δεν ήταν «δεδομένο» ή «αυτονόητο» τον Ιούλιο του 1974. Τίποτε δεν ήταν προϊόν κάποιου «αυτοματισμού». Η κατάκτηση της εδραιωμένης, φιλελεύθερης δημοκρατίας και της δυτικής/ευρωπαϊκής ταυτότητας –γιατί αυτό, σε τελικά ανάλυση, ήταν η Μεταπολίτευση– έγινε με μεγάλο κόπο και μέσα σε μεγάλες αβεβαιότητες.

Θα επισημάνουμε εδώ ότι η Μεταπολίτευση αμφισβητείται τα τελευταία χρόνια, από όσους προβάλλουν φαντασιακές εικόνες της ή εικόνες μιας μετάβασης «που θα μπορούσε να έχει υπάρξει» και δεν θα οδηγούσε σε αυτό που η πραγματική Μεταπολίτευση οδήγησε.

Το 1974-1975 η Ελλάδα πέτυχε μια ταχεία, αναίμακτη και αποτελεσματική μετάβαση από τη δικτατορία στη δημοκρατία, αυτό που άλλοτε αποκλήθηκε το «ελληνικό θαύμα». Αυτό το «θαύμα» αναγνωρίστηκε διεθνώς ως μεγάλο επίτευγμα και αποκατέστησε το όνομα της Ελλάδας, ανοίγοντας τον δρόμο για την πλήρη ένταξή της στον δυτικό και ευρωπαϊκό κόσμο. Και αποκλήθηκε «θαύμα» επειδή η ελληνική ήταν η δυσκολότερη από τις νοτιοευρωπαϊκές μεταβάσεις. Στην περίπτωση της Ελλάδας η δικτατορία κατέρρευσε χωρίς να αντικατασταθεί από άλλο κέντρο εξουσίας κάτι που δημιουργούσε τον κίνδυνο του χάους ή του εμφυλίου πολέμου.

Ο Άγγελος Συρίγος και ο Ευάνθης Χατζηβασιλείου προσφέρουν μια έντιμη, νηφάλια, επιστημονική αποτίμηση, άρα αναπόφευκτα, μία μακροπρόθεσμη και σταθερή ερμηνεία της «Μεταπολίτευσης» που εντοπίζεται στη χρονική στιγμή του 1974-1975.

Τεύχος 671 (Μάιος 2024)

Δείτε Περισσότερα >>