Αλέξανδρος Μακρής

«Οι κήρυκες της ιδέας του έθνους»

Παλαιοί πολεμιστές, ανάπηροι και θύματα πολέμου στην Ελλάδα (1912-1940). Πρόνοια, οργανώσεις, μνήμη

εκδ. Βιβλιοπωλείον της Εστίας 2023, σελ.: 376, τιμή: 20,00 €

Η ιστορική σημασία των παλαιών πολεμιστών στον Μεσοπόλεμο ήταν μεγάλη και υπερέβαινε κατά πολύ τα ελληνικά σύνορα. Την επαύριο του Μεγάλου Πολέμου οι περισσότεροι των ανδρών που επέστρεψαν στις εστίες τους καθώς και οι συγγενείς των πεσόντων, συνιστούσαν μία καινοφανή και πολυπληθή κατηγορία στο εσωτερικό των πρώην εμπόλεμων κοινωνιών. Η διακριτή αυτή κοινωνική κατηγορία προσδιοριζόταν μέσω μίας αίσθησης κοινής ταυτότητας προερχόμενη από το παρελθόν της καθώς τις νομοθετικές ρυθμίσεις για αυτούς. Τα άτομα αυτά αποτελούσαν μία καινούργια δυναμική ομάδα πίεσης, τουλάχιστον σε ευρωπαϊκό επίπεδο καθώς στις ΗΠΑ αντίστοιχες εξελίξεις είχαν σημειωθεί από την επαύριο του Εμφυλίου Πολέμου, αξιώνοντας υλικές και ηθικές ανταμοιβές έχοντας ως διαπιστευτήριο το πολεμικό παρελθόν τους. Οι διαστάσεις δε αυτού του φαινομένου είναι πολλαπλές και πολύπλευρες (κοινωνικές, πολιτικές, οικονομικές, πολιτισμικές, μνημονικές κ.λπ.).

Η Ελλάδα αποτελεί μια μικρογραφία αυτού του φαινομένου. Μία ιδιαίτερη υποκατηγορία των παλαιμάχων ήταν οι ανάπηροι πολέμου, οι οποίοι αποτελούν «την πιο εμφανή κληρονομιά» του πολέμου καθώς για αυτούς ο Α΄ Παγκόσμιος Πόλεμος «δεν ολοκληρώθηκε ποτέ». Οι περίπου 8 εκατομμύρια ανάπηροι του Μεγάλου Πολέμου, καθώς και τα πρώην εμπόλεμα κράτη, είχαν να αντιμετωπίσουν ποικίλα και πρωτοφανή είδη αναπηρίας ως απόρροια του βιομηχανοποιημένου πολέμου. Για αυτά τα άτομα η σχέση τους με το Κράτος είναι κρίσιμη, διότι αυτό τους επιστράτευσε και μεταπολεμικά έχει το «χρέος» να τους βοηθήσει για να επανενταχθούν ομαλά στην κοινωνία. Παράλληλα η αξίωση για διερεύνηση των προνοιακών μηχανισμών για αυτούς αποτέλεσε ένα πρωτοφανές σε εύρος κρατικό προνοιακό εγχείρημα στον 20ό αιώνα.

Την 26η Οκτωβρίου 1940, δύο ημέρες πριν από την είσοδο της Ελλάδας στον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, στο πλαίσιο των εορτασμών της 28ης επετείου από την απελευθέρωση της Θεσσαλονίκης πραγματοποιήθηκαν στην πόλη τα αποκαλυπτήρια του έφιππου ανδριάντα του βασιλιά Κωνσταντίνου Α΄. Από την τελετή θεωρούνταν αδιανόητο να απουσιάζουν οι «συμπολεμιστές Tου». Οι οργανώσεις των παλαιών πολεμιστών, των αναπήρων και των θυμάτων πολέμου κατέθεσαν στεφάνι στο μνημείο και συμμετείχαν στην καθιερωμένη παρέλαση. Η περίοπτη θέση που κατείχαν οι παλαίμαχοι στον δημόσιο βίο ήταν μια νέα πραγματικότητα, καθώς αυτοί συνιστούσαν ένα θεμελιώδες συστατικό στοιχείο της μεσοπολεμικής κοινωνίας.

Οι παλαιοί πολεμιστές αποτέλεσαν έναν πυλώνα της κοινωνικής ιστορίας του Μεσοπολέμου, ωστόσο στη χώρα μας βρίσκονται εν πολλοίς στη λήθη της Ιστορίας. Το κοινωνικό αυτό ζήτημα αποτελεί αντικείμενο του εξαιρετικού βιβλίου του Αλέξανδρου Μακρή ο οποίος εξετάζει την περίοδο 1912-1940 μέσα από τους προνοιακούς μηχανισμούς που αναπτύχθηκαν για τους παλαιμάχους, τις δραστηριότητες των οργανώσεων που αυτοί ίδρυσαν και τις διεθνείς επαφές τους, καθώς και τη θέση τους στη συγκρότηση της θεσμικής μνήμης του πολέμου. Ο  Αλέξανδρος Μακρής επεκτείνει την έρευνά του σε ποικίλες πτυχές της κοινωνικής Ιστορίας του Μεσοπολέμου καθώς οι παλαιοί πολεμιστές αλληλοεπιδρούσαν με πολυάριθμα σύγχρονα φαινόμενα. Όλα αυτά τα εξετάζει ταυτόχρονα με πυκνές αναφορές στις αντίστοιχες διεθνείς εξελίξεις, εντάσσοντας με τον τρόπο αυτό την ελληνική περίπτωση στο διεθνές πλαίσιο.

Τεύχος 665 (Νοέμβριος 2023)

Δείτε Περισσότερα >>