Σοφία Ματθαίου, Αθηνά Χατζηδημητρίου

Οι αρχαιότητες στα χρόνια της Επανάστασης

εκδ. Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών, 2022,

σελ.: 364, τιμή: 12,00 €

Οι ελληνικές αρχαιότητες αποτέλεσαν αντικείμενο παθιασμένης αναζήτησης από ευρωπαίους θαυμαστές και μελετητές του ελληνικού πολιτισμού, συλλέκτες αλλά και κυνηγούς της τύχης και του κέρδους. Ο αποκαλούμενος «πυρετός των μαρμάρων» ήταν μια παγκόσμια έξαψη που την πυροδότησαν τα μεγάλα πνευματικά κινήματα, τα οποία ταυτόχρονα επέδρασαν και στη διαμόρφωση του ευρωπαϊκού πολιτισμού. Η Ελληνική Επανάσταση τροφοδοτήθηκε από το διεθνές αυτό ενδιαφέρον, ενδεχομένως το αναζωπύρωσε, και η ίδια βέβαια το βίωσε σε όλη του την ένταση, καθώς στη διάρκειά της η αναζήτηση συνεχίστηκε.

Η μέριμνα για τα αρχαία μνημεία, δεν απασχολούσε τους Έλληνες ιδιαίτερα πριν από την ίδρυση του ελληνικού κράτους. Η διάσπαρτη παρουσία τους είχε δημιουργήσει μια συνάφεια των κατοίκων, ιδίως των Αθηναίων, με αυτά. Είναι γνωστό ότι άλλοτε τα χρησιμοποιούσαν ως οικοδομικά υλικά, άλλοτε διακοσμούσαν τα κτίρια, άλλοτε τα προσάρμοζαν στη χριστιανική λατρεία. Από την πλευρά των Ευρωπαίων το ενδιαφέρον για τα αρχαία μνημεία, το οποίο είχε ξεκινήσει τον 14ο αιώνα αυξήθηκε κατά το δεύτερο ήμισυ του 18ου, για να φθάσουμε στις παραμονές της Επανάστασης, οπότε έγιναν «εξορμήσεις» που είχαν στόχο, πέρα από την επιθυμία γνωριμίας με τους τόπους της αρχαιότητας, τη διαρπαγή αρχαιοτήτων είτε επί πληρωμή είτε όχι. Το γεγονός αύξησε το ενδιαφέρον των γηγενών, οι οποίοι ευχαρίστως συναλλάσσονταν με τους ξένους ταξιδιώτες με αντικείμενο αρχαιότητες.

Από την πρώτη σχεδόν στιγμή της Επανάστασης αρχίζουν να γίνονται βήματα προς τη διαμόρφωση ενός θεσμικού πλαισίου. Όπως συνέβη με όλους τους θεσμούς που άρχισαν να αναδύονται εκείνη την περίοδο, έτσι και το ζήτημα της μέριμνας για τις αρχαιότητες, εμπίπτει στις προσπάθειες συγκρότησης μιας κρατικής οντότητας. Όταν ξεκίνησε η Επανάσταση ήταν ώριμη στη συνείδηση η έγνοια για την ανάδειξη και την συντήρηση των αρχαίων μνημείων. Η μέριμνα για τις αρχαιότητες υπήρξε κατ’ αρχάς ιδεολογική διακήρυξη, ευθέως συναπτόμενη με την επίκληση της αρχαιότητας, η οποία αποτέλεσε μοχλό της ελληνικής εθνικής αυτοσυνειδησίας και κινητήρια δύναμη της εξέγερσης. Στη συνέχεια μετασχηματίσθηκε σταδιακά σε τομέα του γραφειοκρατικού μηχανισμού που άρχισε να οικοδομείται στα χρόνια της Επανάστασης στο πλαίσιο της θεσμικής συγκρότησης του ελληνικού εθνικού κράτους.

Το βιβλίο συνδυάζει την ιστορική με την αρχαιολογική πλευρά της υπόθεσης των αρχαιοτήτων κατά τη γενέθλια περίοδο του ελληνικού κράτους. Στο πρώτο μέρος διερευνάται η πορεία προς τη θεσμοθέτηση της μέριμνας για τις αρχαιότητες κατά τη διάρκεια της Επανάστασης και των απόψεων που διατυπώθηκαν σχετικά με το ζήτημα. Σημαντική είναι η διπλωματική διάσταση του θέματος, αν λάβει κανείς υπ’ όψιν την εμπλοκή των ευρωπαϊκών δυνάμεων, από τις οποίες η Αγγλία και η Γαλλία είχαν εκπεφρασμένο ενδιαφέρον για τις αρχαιότητες από τα προεπαναστατικά χρόνια. Το δεύτερο μέρος του βιβλίου ισορροπεί ανάμεσα στην ιστορική και την αρχαιολογική προσέγγιση. Το φαινόμενο της απόσπασης και φυγάδευση των αρχαιοτήτων εντάσσεται στις ιστορικές συνθήκες της εποχής, τα αντικείμενα όμως χρήζουν ταύτισης και μελέτης, που η βίαιη αποκοπή τους την καθιστά από δυσχερή έως ανέφικτη.

Τεύχος 661 (Ιούλιος 2023)

Δείτε Περισσότερα >>