Edward James

Oι βάρβαροι της Ευρώπης, 200-600 μ. Χ.

Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης 2022, σελ.: 592, τιμή: 25,00 €

H περίοδος από τον 3ο ώς τον 7ο αιώνα μ. Χ. είναι μια εποχή εξελισσόμενης εθνογένεσης που μεταμορφώνει την όψη του «ρωμαϊκού κόσμου» και οδηγεί στην εμφάνιση της μεσαιωνικής Ευρώπης. Ο κύριος συντελεστής αυτού του μετασχηματισμού είναι οι μετακινήσεις ή εισβολές, ανάλογα με την ερμηνεία, μιας πανσπερμίας λαών —από τους υπερβόρειους Πίκτους και Σκότους, τους Γότθους, τους Κέλτες, τους Φράγκους, τους Σάξονες, τους Σλάβους, τους Αβάρους και τους Ούννους, έως άλλους λιγότερο ή καθόλου γνωστούς, όπως οι Έρουλοι, οι Σαρμάτες ή οι Οτ γκάγκα— που οι Έλληνες και οι Ρωμαίοι τούς αποκαλούσαν «βαρβάρους», είτε με την έννοια του «μη Έλληνα» ή του «μη Ρωμαίου» είτε, κυρίως, με την υποτιμητική σημασία του «απολίτιστου».

Το βιβλίο του Έντουαρντ Τζέιμς –επίτιμου καθηγητή Μεσαιωνικής Ιστορίας στο University College του Λονδίνου–, αφορά τους διάφορους λαούς τους οποίους Έλληνες και Ρωμαίοι χαρακτήριζαν «βαρβάρους» και οι οποίοι διαμόρφωναν την Ευρώπη μεταξύ του 3ου και 7ου αιώνα μ. Χ. περίοδος κατά την οποία σύμφωνα με την παράδοση, ο Αρχαίος Κόσμος έγινε Μεσαίωνας. Οι περισσότεροι ιστορικοί που ασχολήθηκαν με τους βαρβάρους εστιάζουν την προσοχή τους στις μετακινήσεις τους ή στις εισβολές τους στη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία. Ο Τζέιμς επικεντρώνεται στους ίδιους τους βαρβάρους, βλέποντάς τους όχι ως απρόσωπες ορδές που προκάλεσαν την πτώση ενός μεγάλου πολιτισμού αλλά ως άτομα και ομάδες που διέθεταν δικούς τους πολιτισμούς και επιτεύγματα. Εξηγεί πως αναδύθηκαν τα καινούρια βασίλεια επί ρωμαϊκού εδάφους, αποκτώντας την ταυτότητά τους από βαρβαρικά στρατεύματα και από τους αρχηγούς τους. Η φύση της βαρβαρικής βασιλείας και διακυβέρνησης και ο ρόλος της θρησκείας στην πολιτική αλλαγή και στην πολιτισμική ταυτότητα τυχαίνουν επίσης μεγάλης προσοχής. Οι κατά τον Τζέιμς βάρβαροι δεν έχουν τίποτα κοινό μεταξύ τους πέρα από τον χαρακτηρισμό «βάρβαροι» που τους απέδιδαν Έλληνες και Ρωμαίοι. Η λέξη «βάρβαρος» σήμαινε τον μη Ρωμαίο και σε δεύτερο επίπεδο κάποιον ο οποίος δεν ήταν πολιτισμένος. Μπορεί να υπήρχαν άτομα που σε συγκεκριμένες περιστάσεις αυτοπροσδιορίζονταν ως «βάρβαροι», αλλά κατά κύριο λόγο επρόκειτο για λέξη την οποία χρησιμοποιούσαν οι Ρωμαίοι για τους άλλους υποτιμητικά.

Ο Έντουαρντ Τζέιμς επιλέγει συνειδητά να χρησιμοποιήσει τον συμπεριληπτικό όρο «βάρβαρος» αποκαθαίροντάς τον από τις υποτιμητικές του συνδηλώσεις. Συνδυάζοντας τις ιστορικές πηγές με τα αρχαιολογικά τεκμήρια, επικεντρώνεται στους ίδιους τους βαρβάρους προσεγγίζοντάς τους όχι ως απρόσωπες ορδές που επέφεραν την πτώση ενός μεγάλου πολιτισμού αλλά ως άτομα και ομάδες που είχαν να επιδείξουν τον δικό τους πολιτισμό και τα δικά τους επιτεύγματα.

Ένα καίριο θέμα που διατρέχει το βιβλίο είναι ο τρόπος με τον οποίο η ιστορία των βαρβάρων έχει παρερμηνευθεί και χρησιμοποιηθεί για να προωθήσει τους στόχους του σύγχρονου εθνικισμού στην Ευρώπη. Ο Τζέιμς θέτει συνειδητά στο στόχαστρό του τους εθνικιστικούς μύθους και ανατρέπει τις απλουστευτικές διχοτομίες ανάμεσα στη «βαρβαρότητα» και στον «πολιτισμό», που οδηγούν σε μονοσήμαντες ερμηνείες της ιστορίας και του κόσμου.

Τεύχος 655 (Ιανουάριος 2023)

Δείτε Περισσότερα >>