Robert Parker
Οι ελληνικοί θεοί πέρα από την Ελλάδα

Μετάφραση: Παναγιώτης Σουλτάνης.
Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης, 2021,

Σελ.: 240, τιμή: 28, 00 €

Η «αποδημία» των ελληνικών θεών από την παλαιά Ελλάδα ξεκινά από τότε που οι Έλληνες ταξιδεύουν και ιδρύουν αποικίες σε όλα τα μήκη και τα πλάτη του μεσογειακού κόσμου. Το φαινόμενο επιταχύνεται με τις κατακτήσεις του Μεγάλου Αλεξάνδρου, έτσι ώστε τον 3ο αιώνα π. Χ. θεοί που έφεραν ελληνικά ονόματα να λατρεύονται πλέον από την Ισπανία ως το Αφγανιστάν. Ο ελληνικός πολυθεϊσμός, με όχημα τη διεθνοποίηση της ελληνικής γλώσσας, έρχεται σε επαφή με τα θρησκευτικά συστήματα των γηγενών λαών αναπτύσσοντας μια σχέση ισχυρής αλληλεπίδρασης. Η δυναμική αυτή σχέση εκφράζεται, πέρα από το επίπεδο της εικονογραφίας, μέσω, κατεξοχήν, των ονομάτων και της ονοματοδοσίας.

Το βιβλίο του Ρόμπερτ Πάρκερ –επίτιμου καθηγητή Αρχαίας Ιστορίας στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης–,  εκτείνεται πέρα από τη μελέτη της αρχαίας ελληνικής θρησκείας, σε αυτή των σχέσεων μεταξύ ανθρώπων και θεών και στον τρόπο που αυτές μεταβάλλονται σε συνάρτηση με τα ιστορικά δεδομένα. Έτσι η  ονοματοδοσία των θεών μπορούσε να επηρεαστεί από τις κοινωνικοπολιτικές μεταβολές, όπως είναι η έξαρση των προσωποπαγών μοναρχιών και η επικράτηση των αστικών ελίτ, από την εικονογραφία ή την απουσία αυτής, από την προσπάθεια ενός ατόμου ή μιας κοινότητας να συνάψει ιδιαίτερη σχέση με την συγκεκριμένη θεότητα, ή και από τις θέσεις μεταξύ διαφορετικής προέλευσης λατρευτικών κοινοτήτων, όπως στη Δήλο του 2ου και 1ου αιώνα π. Χ. Τελικά, όλες αυτές οι όψεις των πολυθεϊσμών, που τεκμηριώνονται από πληθώρα κυρίως επιγραφικών πηγών, πιθανόν να είναι, κατά τον Πάρκερ, όψεις ενός «οικουμενικού» πολυθεϊσμού, εφόσον δεν υπάρχουν όρια μεταξύ τοπικών λατρειών. Εξάλλου οι αναρίθμητες αναθέσεις των  πιστών τεκμηριώνουν τις ασυνέπειες μιας ζωντανής θρησκείας.

Σε περιοχές πέρα από την Ελλάδα όπου τα ελληνικά έγιναν η επίσημη γραπτή γλώσσα, η interpretatio δεν αποτελούσε  τη μοναδική λύση για την απόδοση ενός μη ελληνικού θεού στα ελληνικά. Το πρωτότυπο όνομα μπορούσε να διατηρηθεί, αλλά μπορούσε κανείς να προσφωνήσει τους θεούς με περίφραση ή τίτλο ή τοπωνυμικό, όχι με όνομα.

Ο Πάρκερ, καλύπτοντας ένα χρονολογικό φάσμα που εκτείνεται κατά την ελληνιστική και την αυτοκρατορική ρωμαϊκή περίοδο, και δίνοντας το βάρος στον ευρύτερο χώρο της Ανατολικής Μεσογείου και της Εγγύς Ανατολής, μελετά τις μεταμορφώσεις που αυτή η «θεία διασπορά» επέφερε στους χαρακτήρες των θεών, μέσα από το πρίσμα των ονομάτων τους και των τρόπων με τους οποίους απευθύνονταν η αναφέρονταν σε αυτούς οι θνητοί. Ονόματα και λατρευτικά επίθετα γίνονται κλειδιά για να συνειδητοποιήσει ο αναγνώστης πόσο βαθιά και αβίαστη ήταν η επαφή του ελληνικού πολιτισμού με τις γηγενείς κουλτούρες του μεσογειακού κόσμου και για να κατανοήσει, ως έναν βαθμό, τον απίστευτα περίπλοκο και δεκτικό κόσμο του αρχαίου πολυθεϊσμού, ο οποίος αποκτά ίσως μια οικουμενική διάσταση.

Διερευνά πως εξελίχθηκαν εκτός της γηραιάς Ελλάδας και με την πάροδο του χρόνου οι τρόποι με τους οποίους οι άνθρωποι απευθύνονταν στους θεούς και αναφέρονταν σε αυτούς στα ελληνικά, δύο διαδικασίες που δύσκολα μπορούν να διαχωριστούν.

Τεύχος 646 (Απρίλιος 2022)

Δείτε Περισσότερα >>