Anthony Kaldelis
Λαός και εξουσία στο Βυζάντιο

Μετάφραση: Αλεξάνδρα Βουδούρη-Χαράλαμπος Μαγουλάς

εκδ. Θύραθεν, 2021, σελ. 350, τιμή: 15,00 €

Συζητώντας για τη βυζαντινή πολιτική σφαίρα, οι μελετητές έχουν επικεντρωθεί σχεδόν αποκλειστικά στον αυτοκράτορα και τείνουν να αποδέχονται ως αδιαμφισβήτητη τη θεολογική βάση νομιμότητας  της εξουσίας του, μια ρητορική που συχνά εμπορευόταν από τη βασιλική αυλή. Κατά τον Αντώνη Καλδέλλη –καθηγητή του βυζαντινού πολιτισμού στο τμήμα κλασικών σπουδών του Πανεπιστημίου του Οχάιο–, πρόκειται για εικόνα μεροληπτική, ακόμη και παραπλανητική· το Βυζάντιο πρέπει να νοείται ως μια πολιτεία ριζωμένη στη ρωμαϊκή παράδοση.

Το βιβλίο του Καλδέλλη είναι ορισμένως αναθεωρητικό, στοχεύει στην αμφισβήτηση καθιερωμένων απόψεων, και προτείνει εναλλακτικά μοντέλα που εξηγούν καλύτερα τα γεγονότα, ή εξηγούν γεγονότα που παραβλέπονται ή αποφεύγονται από τα καθιερωμένα πρότυπα. Προκύπτει από τη συνειδητοποίηση ότι το Βυζάντιο που περιγράφεται από τους περισσότερους σύγχρονους μελετητές αποκλίνει από την κοινωνία που συναντάμε από τις πηγές. Έχει κατασκευαστεί ένας τυποποιημένος ορισμός της «Βυζαντινής πολιτικής θεωρίας» με νεωτερικές έννοιες κατά κύριο λόγο, οι οποίες προβάλλονται πάνω στη βυζαντινή κουλτούρα και ανακυκλώνονται από τη δεκαετία του 1930.

Η κυρίαρχη ιδέα που διέπει την βυζαντινή πολιτική ιδεολογία θέλει τον αυτοκράτορα και τη λεγόμενη αυτοκρατορική ιδέα να κυριαρχούν απόλυτα και να καταλαμβάνουν πλήρως την πολιτική σφαίρα· η θέση του αυτοκράτορα θα πρέπει να νοείται και επίσης να νομιμοποιείται σε συνάρτηση με τον Θεό. Η ιδεολογία αυτή περιστρεφόταν γύρω από δυο άξονες: την εξουσία του αυτοκράτορα και την Ορθόδοξη θρησκεία. Η ιδεολογία, κινείτο σε μια μεταφυσική σφαίρα μεταξύ αυτοκράτορα και Θεού, στην οποία οι υπήκοοι του αυτοκράτορα δεν είχαν καμία πρόσβαση και την ατένιζαν με δέος και υποτακτικότητα. Οι ιστορικοί επίσης έδιναν έμφαση στην εξυψωμένη θέση του αυτοκράτορα, ο οποίος κυριαρχούσε και έλεγχε όλη τη ζωή της αυτοκρατορίας. Η εξουσία που ασκούσε ήταν τεράστια, απεριόριστη. Πρόσφατες μελέτες έχουν υποβαθμίσει αυτό τον απολυταρχισμό, αναγνωρίζοντας ότι ο αυτοκράτορας δεν ήταν και τόσο ισχυρός στην πράξη και ότι η εξουσία του δεν εκλαμβανόταν από τους υπηκόους του ως απόλυτη· και παρ’ όλα αυτά, ακόμη και σήμερα τα θεμέλια της αυτοκρατορικής εξουσίας ερμηνεύονται και κατανοούνται με θρησκευτικούς όρους.

Αποκαλύπτει την πολιτική λογική που διαποτίζει τα βυζαντινά κείμενα, ιδιαίτερα τα νομικά, τις στρατιωτικές πραγματείες, την ιστοριογραφία και άλλα. Αφού πρώτα εξετάσει το ιδεολογικό πλαίσιο στρέφεται στην πολιτεία ως δρώσα ιστορική οντότητα, εξετάζει την αλληλεπίδραση μεταξύ ρωμαϊκής και χριστιανικής ιδεολογίας.

Ο Αντώνης Καλδέλλης επανασυνδέει το Βυ­ζά­ντιο με τις ρω­μαϊ­κές του ρίζες και καταδεικνύει ότι από τον πέμπτο μέχρι τον δω­δέ­κατο αιώ­να μ. Χ. η Ανατολική Ρωμαϊκή αυτοκρατορία ή­ταν ου­σι­αστικά μια πολιτεία όπου η εξουσία ασκείτο εν ονόματι του λαού, και μερικές φορές από τον ί­διο τον λαό. Η Πολιτεία της Νέ­ας Ρώμης α­πο­καθιστά ένα λι­γό­τερο απολυταρχικό/θεοκρατικό και περισ­σό­τερο λα­ϊ­κιστικό Βυζάντιο, του ο­ποίου οι ελ­­­λη­νό­φωνοι πολί­τες θε­ω­­­ρού­­­­σαν εαυτούς κανονικότατους ρωμαίους, όχι λιγότερο από ό,τι οι λα­τι­­νό­φωνοι «πρό­γονοί» τους. Δείχνει ότι η ιδέα του Βυζαντίου ως μιας άκαμπτης θεο­κρατίας είναι πα­ραπλανη­τι­κή κατα­σκευή μεγάλου μέ­ρους της δυτικής ιστορι­ο­γραφίας.

Τεύχος 644 (Φεβρουάριος 2022)

Δείτε Περισσότερα >>