Οι όροι που χρησιμοποιούνται διεθνώς για να αποδώσουν τη συνεργασία με τον εχθρό ποικίλλουν και έχουν διαφορετικό περιεχόμενο, ανάλογα με την προέλευση αλλά και τη χρήση τους. Ο όρος collaborationism (collaborationnisme στα γαλλικά) αναφέρεται στη συνειδητή πράξη της συνεργασίας με τον κατακτητή, ενώ ο όρος collaboration στην απλή συνεργασία. Στα ελληνικά οι όροι collaborationism και collaboration αποδίδονται συνήθως ως δωσιλογισμός.

Κατά τον Β΄ Παγκόσμιο πόλεμο το φαινόμενο της συνεργασίας των κατακτημένων με τις δυνάμεις κατοχής παρατηρήθηκε σε όλες τις χώρες της Ευρώπης που κατελήφθησαν από δυνάμεις του Άξονα. Πολιτικοί, στρατιωτικοί, επιχειρηματίες, δήμαρχοι, δικαστές, ιερείς, δημοσιογράφοι συνεργάστηκαν στενά με τις Αρχές κατοχής, για πολλούς και διάφορους λόγους.  Η συνεργασία αφορούσε σχεδόν κάθε τομέα της πολιτικής, κοινωνικής και οικονομικής ζωής των κατεχόμενων ευρωπαϊκών χωρών, μεταξύ αυτών και της Ελλάδας. Αυτό που διέφερε ήταν το είδος και η έκταση της συνεργασίας.

Το φαινόμενο του δωσιλογισμού είναι πολυδιάστατο και σύνθετο, ενώ ελλοχεύει πάντοτε ο κίνδυνος απλουστεύσεων και σχηματοποιήσεων, που αποκρύπτουν την πραγματικότητα. Είναι σύνθετο επειδή έλαβε πολλές μορφές και είχε διαφορετικά κίνητρα. Η βασική διαφοροποίηση έγκειται ανάμεσα στον ένοπλο/πολιτικό δωσιλογισμό, κατά τον οποίο μέσω της σύστασης ένοπλων οργανώσεων με συγκεκριμένα πολιτικά χαρακτηριστικά ή και στρατιωτικών μονάδων (όπως τα Τάγματα Ασφαλείας) παρέχεται πολιτική και στρατιωτική στήριξη στο κατακτητή, και στον οικονομικό δωσιλογισμό, κατά τον οποίο η συνεργασία είναι αμοιβαία (αν και όχι ισότιμα) επωφελής οικονομικά για τους κατακτητές και τους συνεργάτες τους.

Σε όλες τις χώρες που κατακτήθηκαν ή συνεργάστηκαν με τις δυνάμεις του Άξονα η λήξη του πολέμου σηματοδότησε την έναρξη διαδικασιών κολασμού όσων συνεργάστηκαν με τους κατακτητές. Οι διαδικασίες αυτές διέφεραν σε μεγαλύτερο ή μικρότερο βαθμό από χώρα σε χώρα, τόσο ως προς τους φορείς που ανέλαβαν την «εκκαθάριση» του παρελθόντος όσο και ως προς την έκτασή της. Η εποχή αυτή μπορεί να χαρακτηριστεί εποχή μετάβασης σε ένα καθεστώς στο οποία η απονομή δικαιοσύνης, με την ευρύτερη δυνατή έννοια, είχε ιδιαίτερη σημασία. Υπ’ την έννοια αυτή έννοια η δίωξη των δωσίλογων μετά την απελευθέρωση αποτέλεσε και στην Ελλάδα ένα από τα σημαντικότερα πολιτικά και κοινωνικά ζητήματα. Ο δωσιλογισμός αποτέλεσε ένα από τα κυρίαρχα ζητήματα της από κάθε άποψη ταραγμένης δεκαετίας του 1940. Ιστοριογραφικά η συγκεκριμένη δεκαετία αποτελεί τον χώρο σύγκρουσης επιστημονικών θεωριών, πολιτικών και ιδεολογικών σκοπεύσεων αλλά και ακαδημαϊκών ή επαγγελματικών φιλοδοξιών.

Στην Ελλάδα, αν και έχουν περάσει 80 χρόνια από το τέλος της Κατοχής, το ζήτημα της συνεργασίας με τον κατακτητή εξακολουθεί να αποτελεί θέμα-ταμπού και για πολλές δεκαετίες οι δωσίλογοι υπήρξαν αντικείμενο αποσπασματικής αναφοράς, ενίοτε σιωπής ή πολιτικής.

Αυτό είναι αποτέλεσμα της πολιτικής της λήθης που ακολούθησαν όλες οι μεταπολεμικές κυβερνήσεις, στην προσπάθειά τους να διαχειριστούν τις πολιτικές συνέπειες του πρωτόγνωρου σε ένταση και έκταση συλλογικού τραύματος που προκάλεσε στην ελληνική κοινωνία η συνεργασία, αφού Η συνεργασία με τον κατακτητή υπήρξε η αφετηρία ενός νέου διχασμού, που, με τη συμβολή και άλλων παραγόντων, οδήγησε στις εμφύλιες συγκρούσεις της Κατοχής, των Δεκεμβριανών και τελικά στον εμφύλιο πόλεμο της δεκαετίας του 1940.

Διονύσης Ν. Μουσμούτης
Εκδότης – Διευθυντής

Τεύχος 686 (Αύγουστος 2025)

Δείτε Περισσότερα >>