Ξένια Ελευθερίου

Ιχνηλασία της τοπικής Εβραϊκής ιστορίας

Το Ολοκαύτωμα στην Εκπαίδευση και η δημόσια ιστορία

εκδ. Επίκεντρο, 2025, σελ.: 392, τιμή: 19,00€

Η δημόσια ιστορική παιδεία εκφράζεται μέσω τόσο της σχολικής Ιστορίας όσο και των δημόσιων αναπαραστάσεων της ιστορικής μνήμης, δηλαδή των ιστοριογραφικών έργων, της λογοτεχνίας, των λαϊκών αναγνωσμάτων, των εφημερίδων και των περιοδικών, των καλλιτεχνικών δημιουργημάτων, των κινηματογραφικών ταινιών, των τηλεοπτικών εκπομπών, του Διαδικτύου, των μνημείων, των κτιρίων κλπ. Η σημασία της δημόσιας Ιστορίας για τη διαμόρφωση ιστορικής παιδείας, παράδοσης κα ιστορικής συνείδησης επιβάλλει στο σχολείο αλλά και στη διδακτική έρευνα να στρέψουν το ενδιαφέρον τους και προς τη κατεύθυνση αυτή, εφόσον μάλιστα οι προηγούμενες εμπειρίες των μαθητών και οι εξωσχολικές γνώσεις τους επηρεάζουν καθοριστικά την αντίληψη τους για τη φύση του ιστορικού παρελθόντος και τις λειτουργίες της ιστορικής επιστήμης.

Η ανάδυση του ενδιαφέροντος για τη δημόσια Ιστορία συσχετίζεται με την έκρηξη της μνήμης. Η συλλογική μνήμη θεωρείται ως οργανωτικό πλαίσιο για την ιστορική συνείδηση, το οποίο αποσκοπεί να μεταβιβάσει στις επόμενες γενιές πληροφορίες, αξίες, ενθυμήσεις, ευθύνες και ταυτότητες. Η τραυματική μνήμη, αυτή καθαυτή δεν είναι αφήγημα αλλά επανεμφανιζόμενη εμπειρία, συχνά οδυνηρή αλλά διαχειρίσιμη μέσω της αφήγησης. Χαρακτηριστικό είναι το παράδειγμα των Ελλήνων Εβραίων, που για πολλές δεκαετίες μετά τον πόλεμο συνιστούσαν μία ακόμα «αόρατη ομάδα» κοντά σε άλλες, όπως οι μουσουλμάνοι, οι τσιγγάνοι, οι σλαβόφωνοι κ.ά. Η επίσημη πολιτεία καλλιεργούσε την κοινωνική αμνησία, η σιωπή γι’ αυτούς στα σχολικά εγχειρίδια ήταν εκκωφαντική, η κοινωνία και οι εκπαιδευτικοί έδειχναν να τους αγνοούν. Όμως, από το 1997 που η Θεσσαλονίκη ήταν Πολιτιστική Πρωτεύουσα της Ευρώπης, η επίσημη πολιτεία, μετά από δεκαετίες κοινωνικής αμνησίας, φαίνεται να δείχνει ενδιαφέρον για τους Έλληνες Εβραίους, ιδίως για την τραγωδία του Ολοκαυτώματος.

Η Θεσσαλονίκη συνιστά από μόνη της μια ζωντανή μνήμη της εβραϊκής Ιστορίας και του πολιτισμού. Ο χώρος και η αρχιτεκτονική των ιστορικών κτιρίων αποτελούν τοπία της μνήμης του εβραϊκού παρελθόντος. Οι αφηγήσεις της μνήμης στον χώρο αποδεικνύουν την αναθεωρημένη σχέση του χώρου με τη μνήμη της εβραϊκής Ιστορίας στον βαθμό που η τελευταία αναμετριέται με τις ιδιαιτερότητες της σύγχρονης εποχής και των πολιτισμικών εκφάνσεων της.

Η Ξένια Ελευθερίου στο βιβλίο της διερευνά τον τρόπο με τον οποίο προσεγγίζεται η τοπική εβραϊκή Ιστορία της Θεσσαλονίκης και το Ολοκαύτωμα των Ελλήνων Εβραίων στα κυριότερα δίκτυα μετάδοσης της Δημόσιας Ιστορίας, στα οποία έχει άμεση και συχνή πρόσβαση το μαθητικό κοινό. Εξετάζει τις απόψεις και τις γνώσεις μαθητών για το Ολοκαύτωμα, αλλά και των εκπαιδευτικών που διδάσκουν Ιστορία. Θα σημειώσουμε εδώ ότι η έκρηξη της μνήμης του Ολοκαυτώματος στη Δημόσια Ιστορία συνιστά πλέον τη συνηθέστερη πηγή ενημέρωσης. H διδασκαλία της Τοπικής Ιστορίας, αποτελώντας μία εναλλακτική μορφή ιστορικής εκπαίδευσης, ενθαρρύνει τη βιωματική κατανόηση και την έρευνα του τραυματικού ιστορικού παρελθόντος. Η έκρηξη του ενδιαφέροντος για την επίμαχη μνήμη του Ολοκαυτώματος από τις κοινωνικές και ανθρωπιστικές επιστήμες, από τη Δημόσια Ιστορία και από την κοινωνία των πολιτών επαναφέρει το αίτημα της πολλαπλής επεξεργασίας του ιστορικού τραύματος.

Τεύχος 686 (Αύγουστος 2025)

Δείτε Περισσότερα >>