Μενέλαος Χαραλαμπίδης

Οι δωσίλογοι

Ένοπλη, πολιτική και οικονομική συνεργασία στα χρόνια της Κατοχής

εκδ. Αλεξάνδρεια, 2023, σελ. 448, τιμή: 23, 32 €

Η συνεργασία με τον κατακτητή χαρακτήρισε την καθημερινότητα σε όλη την κατεχόμενη Ευρώπη. Πολιτικοί, στρατιωτικοί, επιχειρηματίες, δήμαρχοι, δικαστές, ιερείς, δημοσιογράφοι, συνεργάστηκαν στενά με τις αρχές κατοχής, για πολλούς και διαφορετικούς λόγους.

Στην Ελλάδα, αν και έχουν περάσει 80 ολόκληρα χρόνια από το τέλος της κατοχής, το ζήτημα της συνεργασίας με τον κατακτητή εξακολουθεί να αποτελεί θέμα-ταμπού. Αυτό είναι αποτέλεσμα της πολιτικής λήθης που ακολούθησαν όλες οι μεταπολεμικές κυβερνήσεις, στην προσπάθειά τους να διαχειριστούν τις πολιτικές συνέπειες του πρωτόγνωρου, σε ένταση και έκταση, συλλογικού τραύματος που προκάλεσε στην ελληνική κοινωνία η συνεργασία. Η συνεργασία με τον κατακτητή υπήρξε η αφετηρία του νέου διχασμού, ο οποίος, με τη συμβολή και άλλων παραγόντων, οδήγησε στις εμφύλιες συγκρούσεις της κατοχής, των Δεκεμβριανών και τελικά στον εμφύλιο πόλεμο της δεκαετίας του 1940.

Η μακρόχρονη πολιτική σιωπής για το θέμα της συνεργασίας με τον κατακτητή είχε σημαντική επίπτωση στην ανάπτυξη της ιστορικής έρευνας. Η σχετική επιστημονική βιβλιογραφία είναι περιορισμένη σε σύγκριση με τη βαρύτητα του ζητήματος και ξεκίνησε με σημαντική καθυστέρηση στις αρχές της δεκαετίας του 2000. Επίσης οι διαθέσιμες πηγές είναι περιορισμένες. Η εσκεμμένη καταστροφή αρχείων είχε στόχο να διαγραφούν τα ίχνη της συνεργασίας, όπως αυτά είχαν καταγραφεί στην αλληλογραφία κρατικών υπηρεσιών.

Ο Μενέλαος Χαραλαμπίδης στο βιβλίο του παρακολουθεί την πολιτική, οικονομική και ένοπλη συνεργασία με τον κατακτητή, όπως εκδηλώθηκε στον νομό Αττικής. Μέσα από τη μελέτη αρχείων που για πρώτη φορά δημοσιοποιούνται, περιγράφεται η δράση αυτών που συνεργάστηκαν, εξετάζονται οι λόγοι και οι μηχανισμοί ανάπτυξης του φαινομένου της συνεργασίας καθώς και οι πολιτικές και οικονομικές συνθήκες που ευνόησαν την εμφάνισή της. Η εξέταση της συνεργασίας με τον κατακτητή γίνεται μέσα από τις τρεις κύριες μορφές που έλαβε: πολιτική, οικονομική και ένοπλη.

Το ζήτημα της ένοπλης συνεργασίας με τον κατακτητή έλαβε μεγάλη διάσταση, ποικίλες μορφές και προκάλεσε τα περισσότερα θύματα. Προς τούτο και ο Χαραλαμπίδης της αφιερώνει το μεγαλύτερο μέρος του βιβλίου του. Εκτός από τα πρακτικά πολλών δικών, πολύτιμες πληροφορίες για όσα έπραξαν οι Έλληνες που εντάχθηκαν στις γερμανικές υπηρεσίες ασφαλείας, αστυνομίας και κατασκοπίας προσφέρουν τα πρακτικά των ανακρίσεων που διενέργησαν οι βρετανικές υπηρεσίες πληροφοριών μετά τις συλλήψεις ατόμων που υπηρετούσαν σε αυτές. Ακόμα η συγκρότηση και η δράση των ταγμάτων Ασφαλείας φωτίζεται από αναφορές, εκθέσεις και μητρώα οπλιτών και αξιωματικών, που εντοπίζονται στα αρχεία υπηρεσιών του Γενικού Επιτελείου Στρατού, ενώ ο τρόπος δημιουργία και όσα έπραξαν οι τοπικές Ομάδες Ασφαλείας βρίσκονται στις αναφορές της Χωροφυλακής στο Ιστορικό Αρχείο της Ελληνικής Αστυνομίας.

Το ενδιαφέρον του επικεντρώνεται στις πολιτικές που ακολούθησαν οι τρεις ελληνικές κατοχικές κυβερνήσεις, στο ρόλο των εμπόρων, των βιομηχάνων, των πολιτικών μηχανικών και άλλων στις οικονομικές συναλλαγές με τους κατακτητές, στη δράση της Ελληνικής Βασιλικής Χωροφυλακής, των Ταγμάτων Ασφαλείας, των Ελλήνων πρακτόρων των Ες-Ες και άλλων, που συγκρότησαν το ένοπλο σκέλος της συνεργασίας, και στη δικαστική τους αντιμετώπιση μετά το τέλος της κατοχής.

Τεύχος 672 (Ιούνιος 2024)

Δείτε Περισσότερα >>