Ο Ναπολέων Ζέρβας (Άρτα 1891-Αθήνα 1957), στρατιωτικός, κινηματίας, ιδρυτής-αρχηγός του Εθνικού Δημοκρατικού Εθνικού Συνδέσμου (ΕΔΕΣ) και πολιτικός, υπήρξε ένα από τα πλέον συζητημένα πρόσωπα του 20ού αιώνα, που έζησε –εν πολλοίς συμμετέχοντας σε αυτά– σημαντικά και καθοριστικά γεγονότα της ιστορίας της σύγχρονης Ελλάδας.

Με καταγωγή από την ιστορική σουλιώτικη οικογένεια των Ζερβαίων, κατατάχθηκε εθελοντής στους Βαλκανικούς πολέμους, φοίτησε στη Σχολή Υπαξιωματικών και έγινε ανθυπολοχαγός το 1914. Φανατικός βενιζελικός, η περιπετειώδης σταδιοδρομία του ξεκινά το 1917 από το κίνημα της  Άμυνας, στο οποίο προσχώρησε με τη μονάδα του, από τους πρώτους εν ενεργεία αξιωματικούς. Ευνοήθηκε από το περίφημο δεκάμηνο υπηρεσίας στο μέτωπο του Α΄ Παγκοσμίου πολέμου και προήχθη σε ταγματάρχη, ενώ όταν έχασε τις εκλογές ο Βενιζέλος κατέφυγε στην Κωνσταντινούπολη, όπου προσχώρησε στους δυναμικούς αμυνίτες υπό τον Γεώργιο Κονδύλη. Μέλος της βενιζελικής Πολιτικής Επιτροπής στην Κωνσταντινούπολη μετά τις εκλογές του 1920, υποστήριξε τη δικτατορία του Θεόδωρου Πάγκαλου (διορίστηκε φρούραρχος Αθηνών), υπασπιστής του προέδρου της Δημοκρατίας Παύλου Κουντουριώτη (1926), διοικητής του Β΄ τάγματος της Δημοκρατικής Φρουράς. Ωστόσο τον Αύγουστο του 1926 πήρε μέρος στο πραξικόπημα του Κονδύλη, με το οποίο καταλύθηκε η παγκαλική δικτατορία, και διορίστηκε διοικητής της ταξιαρχίας της Δημοκρατικής Φρουράς. Αντιστάθηκε στη διάλυση των Δημοκρατικών Ταγμάτων που επέβαλε ο Κονδύλης, με αποτέλεσμα πολύνεκρες συγκρούσεις με τον τακτικό στρατό και την καταδίκη του σε ισόβια (1926). Αμνηστεύτηκε από την κυβέρνηση Βενιζέλου.

Στα αρχή της Κατοχής ξεκίνησε τις ενέργειες για τη σύσταση μιας Εθνικής Οργάνωσης, αλλά συνελήφθη από τους Ιταλούς. Αποφυλακίστηκε με παρέμβαση του Νικόλαου Λούβαρη και στις 9 Σεπτεμβρίου 1941 ίδρυσε τον ΕΔΕΣ μαζί με τους Λεωνίδα Σπάη, Ηλία Σταματόπουλο και Μιχάλη Μυριδάκη, με στόχο να συσπειρώσει τους υποστηρικτές του βενιζελισμού και του Νικολάου Πλαστήρα.

Πήρε μέρος στην ανατίναξη της γέφυρας του Γοργοπόταμου και έδρασε εναντίον των Αρχών Κατοχής. Στο τέλος της περιόδου ήλεγχε την Ήπειρο, αναγκάστηκε όμως να την εκκενώσει μετά από επίθεση του ΕΛΑΣ στη διάρκεια των Δεκεμβριανών. Μετά την Κατοχή αποστρατεύθηκε και, τον Μάρτιο του 1945, ίδρυσε το Εθνικό Κόμμα Ελλάδος (ΕΚΕ), που στις εκλογές του Μαρτίου του 1946 εξέλεξε 20 βουλευτές (ο ίδιος εκλέχθηκε βουλευτής Ιωαννίνων). Ο Ζέρβας, που υπήρξε σφοδρός πολέμιος της συμφωνίας της Βάρκιζας, χρημάτισε υπουργός άνευ χαρτοφυλακίου και υπουργός Δημόσιας Τάξης στην κυβέρνηση του Δημητρίου Μάξιμου. Μετά την εκλογική αποτυχία του κόμματος το 1950 προσχώρησε στο Κόμμα των Φιλελευθέρων και χρημάτισε υπουργός Δημοσίων Έργων (1950-1951). Η αποτυχία του στις επόμενες βουλευτικές εκλογές σηματοδότησε την αποχώρησή του από την πολιτική. Αναγνωρισμένος πανεθνικός αρχηγός της Εθνικής Αντίστασης από το 1949, στη διάρκεια της ζωής και της πολιτικής δράσης του μετά τον πόλεμο αποτέλεσε ένα μάλλον αμφιλεγόμενο στέλεχος του αστικού στρατοπέδου, παρά μια ηρωική μορφή, τουλάχιστον μέχρι τον θάνατό του.

Για την περίπτωσή του έχει διεξαχθεί ένας έντονος ιστορικός διάλογος που έχει ξεφύγει από τη σχέση ιστοριογραφίας και Ιστορίας, από τον καθοριστικό ρόλο του πολιτικού, κοινωνικού, ιδεολογικού και πολιτισμικού περιβάλλοντος εντός του οποίου διαμορφώνεται ο ιστορικός λόγος για τη διαλεκτική σχέση παρόντος και παρελθόντος. Ο Ναπολέων Ζέρβας, παρά την πλούσια ιστοριογραφική παραγωγή που παρατηρείται τα τελευταία χρόνια, έχει προσπεραστεί από την ακαδημαϊκή έρευνα, που οφείλει με ανοιχτή, πολύπλευρη και αντικειμενική αντιμετώπιση να εξετάσει την περίπτωσή του και ως πρωταγωνιστή αλλά και ως εμπλεκόμενου σε πολλά καίρια αφηγήματα του ιστορικού παρελθόντος.

Διονύσης Ν. Μουσμούτης
Εκδότης – Διευθυντής

Τεύχος 664 (Οκτώβριος 2023)

Δείτε Περισσότερα >>