Μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή η αποστροφή προς τη μοναρχία και τις πολιτικές του στέμματος που εκφράζονταν από τον βασιλιά Κωνσταντίνο άρχισε να γίνεται καθολική. Δεν ήταν λίγοι εκείνοι που ταύτιζαν τα δεινά που είχε προκαλέσει η βασιλεία με τον ίδιο τον βασιλιά Κωνσταντίνο και όχι με τον θεσμό και αρκούνταν στην αντικατάσταση του προσώπου στον θρόνο. Είναι ενδεικτικό ότι ακόμη και ο Ελευθέριος Βενιζέλος, που είχε αναλάβει τη διακυβέρνηση της χώρας από τον Ιανουάριο του 1924, ήταν επιφυλακτικός στο ζήτημα αυτό. Αποτέλεσμα ήταν να έρθει σε σύγκρουση με τον Αλέξανδρο Παπαναστασίου, ο οποίος ήταν η επιφανέστερη προσωπικότητα του Μεσοπολέμου μετά τον Βενιζέλο και ηγέτης των δυνάμεων που υποστήριζαν μια υγιή αβασίλευτη δημοκρατία, βλέποντας τη μοναρχία ως παθογένεια του πολιτικού συστήματος.

Ο Παπαναστασίου έχει τον τίτλο του πρώτου ηγέτη της ελληνικής Αριστεράς σε μια εποχή που αυτή βρισκόταν σε «νηπιακή» φάση εξαιτίας της πλήρους σχεδόν έλλειψης βιομηχανικής ανάπτυξης και οργανωμένου εργατικού κινήματος. Ήδη από τον Φεβρουάριο του 1922, και μαζί με άλλους έξι πολιτικούς δημοκρατικών πεποιθήσεων, είχε δημοσιεύσει το «Δημοκρατικό Μανιφέστο», ένα κείμενο-κόλαφο για τους κυβερνητικούς χειρισμούς στο μικρασιατικό μέτωπο, που υποστήριζε την κατάργηση της μοναρχίας, με αποτέλεσμα να διωχθεί και να δικαστεί με συνήγορο τον Γεώργιο Παπανδρέου. Ο Παπαναστασίου δεν μπορούσε να συμβιβαστεί με τη διστακτικότητα του Βενιζέλου στο πολιτειακό θέμα και, ύστερα από μια σύντομη θητεία του Γεώργιου Καφαντάρη, έλαβε εντολή σχηματισμού κυβέρνησης από τον αντιβασιλέα, ναύαρχο Παύλο Κουντουριώτη. Από τη νέα θέση του, και με τη συνδρομή βενιζελικών πολιτικών και αξιωματικών, ο Παπαναστασίου κίνησε τις διαδικασίες για μετάβαση σε προεδρευόμενη κοινοβουλευτική δημοκρατία και την κατάρτιση νέου συνταγματικού χάρτη.

Το τελικό αποτέλεσμα του δημοψηφίσματος της 13ης Απριλίου 1924, με το ΝΑΙ στην αβασίλευτη δημοκρατία να λαμβάνει περίπου το 70% των ψήφων, απογοήτευσε μέχρις απελπισίας τους υποστηρικτές των αντιβενιζελικών, οι οποίοι, άσχετα από τη φανερή κυβερνητική επέμβαση υπέρ του ΝΑΙ, δεν περίμεναν μια τόσο μικρή υποστήριξη στον θρόνο. Η σαρωτική πολιτική ήττα στο δημοψήφισμα του 1924 άφησε βαθύ τραύμα στον ψυχισμό του μέσου αντιβενιζελικού πολίτη, ο οποίος αντανακλαστικά αντιμετώπισε με καχυποψία ή ακόμη και με απροκάλυπτη εχθρότητα το νέο αβασίλευτο πολίτευμα, το οποίο θεώρησε ένα καθαρά βενιζελικό δημιούργημα, που δεν εξέφραζε τις πολιτικές ευαισθησίες του. Ένα μεγάλο τμήμα των γηγενών μικροαστών, των αγροτών και των επαγγελματιών αντιμετώπισε αρνητικά το νέο πολίτευμα, καθώς το θεώρησε υπεύθυνο για την μεγέθυνση του κράτους, την αύξηση της φορολογίας και την ευνοϊκή μεταχείριση των βενιζελικών ανταγωνιστών τους, δηλαδή των μεγάλων εταιριών και των προσφύγων.

Η Β΄ Ελληνική Δημοκρατία αποδείχθηκε ευαίσθητη και ασταθής, και ανατράπηκε μόλις το 1935, μην κατορθώνοντας να επουλώσει τα τραύματα του διχασμού. Ωστόσο πρόσφερε σημαντικό έργο σχεδόν σε κάθε τομέα της πολιτικής, κυρίως την τετραετία 1928-1932, και αποτέλεσε μια σημαντική νίκη για τις δημοκρατικές δυνάμεις, που απέδειξαν ότι ο λαός ήταν ώριμος για την αβασίλευτη δημοκρατία, η οποία με προσπάθεια μπορεί να λειτουργήσει.

Διονύσης Ν. Μουσμούτης
Εκδότης – Διευθυντής

Τεύχος 660 (Ιούνιος 2023)

Δείτε Περισσότερα >>