Annie Jourdan

Νέα Ιστορία της Γαλλικής Επανάστασης

εκδ. Πόλις 2023, σελ.: 592, τιμή: 27,70 €

Η Αννί Ζουρντάν προτείνει μια άλλη Ιστορία της Γαλλικής Επανάστασης, που λαμβάνει υπόψη της τις αλληλεπιδράσεις, και στην οποία ό,τι συμβαίνει σε έναν χώρο έχει επιπτώσεις και σε άλλους. Υποστηρίζει ότι κάθε επανάσταση είναι ένας εμφύλιος πόλεμος. Η Γαλλική περισσότερο από όλες, επειδή, ήδη από τις απαρχές της, ήλθε αντιμέτωπη με έναν μεγάλο αριθμό εσωτερικών εχθρών, πανούργων και αδιάλλακτων. Αυτός ο εμφύλιος πόλεμος εξηγεί σε μεγάλο βαθμό τις εξελίξεις, και αποτέλεσε, ταυτόχρονα, την αιτία της διαμάχης που έφερε αντιμέτωπη την επαναστατική Γαλλία με την Ευρώπη των βασιλιάδων.

Η Ζουρντάν θέτει στο στόχαστρο τις κλασικές θέσεις για την Επανάσταση και προτείνει μια νέα ερμηνεία της Τρομοκρατίας. Υποστηρίζει ότι Επανάσταση και Τρομοκρατία δεν είναι συνώνυμα, όπως και κάθε φιλόδοξο ιδεολογικό σχέδιο για τον μετασχηματισμό της κοινωνίας δεν καταλήγει μοιραία στον αυταρχισμό, «αναγκάζοντας τους ανθρώπους να γίνουν ελεύθεροι», κατά τη διατύπωση του Ρουσσώ.

Ο όρος «Τρομοκρατία» είναι εξαιρετικά μεροληπτικός, έχει αρνητικές συνδηλώσεις. Και, κυρίως, στοχοποιεί έναν και μόνο ένοχο, ή μία και μόνο ομάδα ενόχων, σαν να μην τρομοκρατούσαν όλες οι μαχόμενες παρατάξεις τους αντιπάλους τους, σαν κάποιες να ήταν οπωσδήποτε αθώες. Το να μιλά κανείς για «εμφύλιο πόλεμο» θα ήταν πολύ λιγότερο απαξιωτικό, επειδή ο όρος υπονοεί μια εσωτερική σύγκρουση ανάμεσα σε διαφορετικούς πρωταγωνιστές ή φατρίες, που είχαν όλοι και όλες μεγαλύτερη ή μικρότερη ευθύνη για όσα συνέβησαν. Η Αγγλία αποκάλεσε «εμφύλιο πόλεμο» την πρώτη της –και αληθινή– επανάσταση, της περιόδου 1642-1651. Οι Ηνωμένες Πολιτείες έπραξαν το ίδιο για τη σύρραξη που αποκαλούν «Εμφύλιο Πόλεμο».

Είτε δημοκρατική, είτε μαρξιστική, αντιδραστική ή αναθεωρητική η ιστοριογραφία συγχέει την Επανάσταση με την «Τρομοκρατία». Με αυτόν τον τρόπο οι ιστορικοί λησμονούν πως η Επανάσταση υπήρξε πρωτίστως ένας εμφύλιος πόλεμος ανάμεσα στους πατριώτες και στους αντιπάλους τους, και ότι, από αυτή την άποψη ελάχιστα διαφέρει από την μεγάλη Αγγλική Επανάσταση του 17ου αιώνα.

Η επανατοποθέτηση των επαναστάσεων του 18ου αιώνα στο πλαίσιό τους και στο πλαίσιο των δύο βρετανικών επαναστάσεων που προηγήθηκαν, φαίνεται κάτι το πιο λογικό και λιγότερο αναχρονιστικό από την προβολή τους στο μέλλον, στις επαναστάσεις που θα συμβούν δύο αιώνες αργότερα. Πόσον μάλλον όταν, ήδη από τον 17ο αιώνα, οι άγιοι είχαν επινοήσει τον σύγχρονο πόλεμο, με τις στολές και την πειθαρχία δίχως να παραλείψουμε τον φανατισμό του. Οι πουριτανοί πήγαιναν στον πόλεμο όπως σε μια σταυροφορία.

Τούτο είναι απαραίτητο να το θυμόμαστε όταν μελετούμε τις επαναστάσεις του επόμενου αιώνα, και ιδιαίτερα όταν εξακολουθεί να είναι το κατεξοχήν σημείο αναφοράς, τόσο για τις ηνωμένες Πολιτείες όσο και για τη Γαλλία. Απομένει ωστόσο να κατανοήσουμε γιατί μόνο η Γαλλική Επανάσταση είχε το παράδοξο προνόμιο να προαναγγείλει τους ολοκληρωτισμούς και την τρομοκρατία των μπολσεβίκων ή των ναζί. Μήπως εξαιτίας της αναγεννησιακής της ιδεολογίας, που συχνά κρίνεται υπεύθυνη για την τρομοκρατική της «απόκλιση»; Μα ούτε και αυτή είναι αποκλειστικά γαλλική. Ακόμη και αυτή αντλεί την καταγωγή της από τους πουριτανούς, και εκκοσμικεύτηκε από τον Διαφωτισμό.

Τεύχος 658 (Απρίλιος 2023)

Δείτε Περισσότερα >>