James Poskett

Ο Δαρβίνος και ο Αϊνστάιν δεν ήταν μόνοι

Μια παγκόσμια Ιστορία της επιστήμης

Μετάφραση: Μιχάλης Μακρόπουλος

εκδ. Διόπτρα, 2022, σελ.: 676, τιμή: 19,90 €

Κάποια στιγμή μεταξύ στον 16ο και τον 17ο αιώνα η σύγχρονη επιστήμη επινοήθηκε στην Ευρώπη. Πρόκειται για μια Ιστορία που αρχίζει συνήθως με τον Πολωνό αστρονόμο Νικόλαο Κοπέρνικο. Στο έργο του Περί των Περιστροφών των Ουρανίων Σφαιρών (1543) ισχυρίστηκε πως η Γη γυρίζει γύρω από τον Ήλιο. Αυτό ήταν μια ριζοσπαστική ιδέα. Από την εποχή των αρχαίων Ελλήνων, οι αστρονόμοι πίστευαν πως η Γη βρισκόταν στο κέντρο του σύμπαντος. Για πρώτη φορά επιστημονικά πνεύματα στην Ευρώπη του 16ου αιώνα άρχισαν να αμφισβητούν την αρχαία σοφία. Τον Κοπέρνικο ακολούθησαν άλλοι πρωτοπόροι της συχνά αποκαλούμενης «επιστημονικής επανάστασης»– ο Γαλιλαίος που πρώτος παρατήρησε τα φεγγάρια του Δία το 1609, και ο Ισαάκ Νεύτων, ο οποίος διατύπωσε τους νόμους της κίνησης το 1687. Οι περισσότεροι ιστορικοί ισχυρίστηκαν συνέχεια ότι αυτό συνεχίστηκε για τα επόμενα τετρακόσια χρόνια. Η Ιστορία της σύγχρονης επιστήμης, όπως παραδοσιακά την καταγράφουν είναι μια αφήγηση εστιασμένη σχεδόν αποκλειστικά σε ανθρώπους σαν τον Κάρολο Δαρβίνο, που ανέπτυξε τη θεωρία της εξέλιξης δια της φυσικής επιλογής, και του Άλμπερτ Αϊνστάιν που πρότεινε τη θεωρία της ειδικής σχετικότητας.

Ο Τζέιμς Πόσκετ – αναπληρωτής καθηγητής Ιστορίας της Επιστήμης και της Τεχνολογίας στο Πανεπιστήμιο του Γουόργουικ–, στο βιβλίο του δίνει μια πολύ διαφορετική εικόνα για την προέλευση της σύγχρονης επιστήμης. Η επιστήμη δεν ήταν προϊόν ενός μοναδικού ευρωπαϊκού πολιτισμού. Μάλλον η σύγχρονη επιστήμη ανέκαθεν εξαρτάτο και από την επαφή μεταξύ λαών και ιδεών από διαφορετικούς πολιτισμούς απ’ όλο τον κόσμο.  Ο Πόσκετ υποστηρίζει ότι πρέπει να σκεφτούμε την Ιστορία της σύγχρονης επιστήμης υπό το πρίσμα καίριων στιγμών στην παγκόσμια Ιστορία. Αρχίζει από τον αποικισμό της Κεντρικής και Νότιας Αμερικής τον 15ο αιώνα και φτάνει έως το παρόν. Στο οδοιπορικό του εξερευνά τις μείζονες εξελίξεις στην Ιστορία της επιστήμης, από τη νέα αστρονομία του 16ου αιώνα ως τη γενετική τον 21ο. Σε κάθε περίπτωση, δείχνει πως η εξέλιξη της σύγχρονης επιστήμης εξαρτήθηκε από τις παγκόσμιες πολιτιστικές ανταλλαγές, που έλαβαν χώρα με διάφορες μορφές, από τις οποίες ήταν βαθιά εκμεταλλευτικές. Για μεγάλο μέρος της πρώιμης σύγχρονης περιόδου, η επιστήμη διαμορφώθηκε χάρη στην ανάπτυξη του βιομηχανικού καπιταλισμού. Ενώ στον 20ό αιώνα η Ιστορία της επιστήμης εξηγείται καλύτερα υπό το πρίσμα του Ψυχρού Πολέμου και της αποαποικιοποίησης. Ωστόσο παρά τις βαθιές ανισορροπίες ισχύος, άνθρωποι από όλον τον κόσμο συνέβαλαν σημαντικά στην ανάπτυξη της σύγχρονης επιστήμης. Σε όποια περίοδο και αν κοιτάξουμε, η Ιστορία της επιστήμης δεν μπορεί να ειπωθεί ως μια Ιστορία αποκλειστικά επικεντρωμένη στην Ευρώπη.

Αμφισβητώντας τις παγιωμένες αντιλήψεις μας, ο Τζέιμς Πόσκετ φωτίζει με την έρευνά του σπουδαίους επιστήμονες που αγνοήθηκαν από την Ιστορία, όπως ο Γκράμαν Κουάσι, ο Αφρικανός βοτανολόγος του 17ου αιώνα που ανακάλυψε μια θεραπεία για την ελονοσία, ή ο Κινέζος φυσικός του 20ού αιώνα Τσάο Τσονγκ Γιάο, που ανακάλυψε την αντιύλη (αν και το Νόμπελ απέσπασε Αμερικανός συνάδελφός του).

Τεύχος 657 (Μάρτιος 2023)

Δείτε Περισσότερα >>