Γιώργος Αντωνίου

Οι Εβραίοι της Ελλάδας

Επιμέλεια Κειμένου: Ιωακείμ Χεκίμογλου

εκδ. Αλεξάνδρεια, 2022, σελ.: 232, τιμή: 18,00 €

Ο ιστορικός χώρος δεν χαρίζεται, διεκδικείται. Μέχρι πριν από μερικά χρόνια, ανάμεσα στα κενά που χαρακτηρίζουν τη δημόσια ιστορία της Ελλάδας, οι Εβραίοι της χώρας ήταν ένα από τα μεγαλύτερα και πιο σκοτεινά. Όχι μόνον σε ό,τι αφορά στην εβραϊκή γενοκτονία στη διάρκεια του Β’ Παγκόσμιου Πολέμου, αλλά και εν γένει στην εβραϊκή παρουσία. Στη δημόσια εκπαίδευση αυτή η παρουσία φαινόταν ως απουσία. Δεν είναι τυχαίο ότι μέχρι πρότινος ένας νέος μπορούσε να διανύσει όλες τις κλίμακες της εκπαίδευσης και να μη μάθει ποτέ ότι στην Ελλάδα κατοικούσαν και κατοικούν Εβραίοι. Η άγνοια αυτή είναι και η βασική αιτία πίσω από τις διάφορες μορφές αντισημιτισμού.

Τα εν λόγω κενά της δημόσιας ιστορίας σιγά-σιγά γεμίζουν τα τελευταία χρόνια, καθώς έχει διευρυνθεί ο κύκλος των επιστημόνων και έχουν αυξηθεί οι θεσμικοί φορείς που διεκδικούν ιστορικό χώρο για τον εβραϊσμό της Ελλάδας. Καρπός αυτής της διεύρυνσης είναι και το παρόν βιβλίο, που καλύπτει ποικιλία ερευνητικών τομέων σε σχέση με τους Εβραίους της Ελλάδας: δημογραφία, αρχαιολογία, μουσική, ενδυμασία, πολιτισμικές ταυτότητες, στάση των χριστιανικών ομολογιών, δικαιική τάξη, οικονομική και επιχειρηματική συμβολή, πολιτική, εκπαίδευση, αντίσταση, απώλεια και διάσωση στη διάρκεια του Πολέμου, αποζημιώσεις των θυμάτων, μετανάστευση όσων επιβίωσαν, αναβίωση των ισραηλιτικών κοινοτήτων. Γραμμένα από ειδικούς ερευνητές, τα κείμενα του τόμου ανοίγουν ένα σημαντικό πεδίο γνώσης σε κάθε ενδιαφερόμενο.

Η παλαιότερη επίσημη στατιστική πληροφορία για την εβραϊκή παρουσία στην Ελλάδα αφορά το έτος 1861 οπότε καταγράφηκαν 552 άτομα, ενώ το 1940 ήταν 67.661 άτομα. Σε ό,τι αφορά τη γλώσσα, ποσοστό 86% των Εβραίων μιλούσαν την ισπανοεβραϊκή, και 12,4% την ελληνική. Η ισπανοεβραϊκή ήταν η τρίτη «ξένη γλώσσα» που μιλιόταν στην Ελλάδα, μετά την τουρκική και την «μακεδονοσλαβική» (ορολογία της απογραφής του 1928). Οι ελληνόφωνοι Εβραίοι ήταν διασκορπισμένοι σε ολόκληρη την Ελλάδα, ενώ οι ισπανόφωνοι ήταν συγκεντρωμένοι στη Μακεδονία και τη Θράκη, όπου και ο κύριος όγκος του εβραϊκού πληθυσμού. Στην Εύβοια και τη Θεσσαλία ελληνόφωνοι ήταν τα τρία τέταρτα των Εβραίων και ισπανόφωνοι το ένα τέταρτο. Στις λοιπές περιοχές η ελληνοφωνία μεταξύ των Εβραίων ήταν καθολική.

Μεταπολεμικά, οι μεικτοί γάμοι, ιδιαίτερα Εβραίων με χριστιανούς ανέδειξαν την ανάγκη αλλά και τη δυνατότητα υπέρβασης των προπολεμικών στεγανών, της θετικής προσέγγισης του «άλλου». Το ερώτημα είναι πόσο μπορούσε να προχωρήσει μια τέτοια διαδικασία ώσμωσης, όταν δεν προέκυπτε ομαλά αλλά σε ένα καθεστώς πίεσης, ανάγκης ή και συχνά φόβου.

Είναι γνωστό ότι το Ολοκαύτωμα ήταν ιδιαίτερα σκληρό για τους Εβραίους της Ελλάδας. Το Ολοκαύτωμα δεν πρέπει να το ξεχάσουμε ποτέ, και είναι ευθύνη της καθεμιάς και του καθενός, αλλά και της κοινωνίας μας συλλογικά, να θυμόμαστε, να μαθαίνουμε στους νεότερους, και έτσι να εξαλείψουμε τον ανισημιτισμό και κάθε είδους ρατσισμό. Οι Εβραίοι της Ελλάδας μπορεί να σημαδεύτηκαν από το Ολοκαύτωμα αλλά δεν χαρακτηρίζονται από αυτό. Ανέπτυξαν και αναπτύσσουν πολύ σημαντική οικονομική, πολιτιστική και κοινωνική δραστηριότητα, που συνδιαμόρφωσε και συνεχίζει να συνδιαμορφώνει και να εμπλουτίζει τον τόπο και την κοινωνία μας.

Τεύχος 657 (Μάρτιος 2023)

Δείτε Περισσότερα >>