Nικόλας Ντουμάνης

Πριν από την καταστροφή

Η συνύπαρξη Χριστιανών και Μουσουλμάνων στη Μικρά Ασία

Μετάφραση: Ίων Βασιλειάδης, σελ.: 384, τιμή: 21,99 €

Ο Νικόλας Ντουμάνης –αναπληρωτής καθηγητής Ιστορίας στο Πανεπιστήμιο της Νότιας Ουαλίας–, έναν αιώνα μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή  ανασυνθέτει με πειστικότητα την περίοδο πριν από την Καταστροφή, «ενός παρελθόντος που προηγείται του έθνους», με βάση κυρίως τις κατοπινές –μετά το 1922– μαρτυρίες των Μικρασιατών προσφύγων πρώτης γενιάς που φυλάσσονται στις αρχειακές συλλογές του Κέντρου Μικρασιατικών Σπουδών. Πρόκειται για μια αναλυτική προσέγγιση «από τα κάτω», η οποία φέρνει στην επιφάνεια την ανθρώπινη διάσταση της ιστορίας των προσφύγων ως βιωματική εμπειρία, λαμβάνοντας ωστόσο υπόψη της ότι στην ανάκληση αναμνήσεων, στην αναπαράστασή τους στον προφορικό λόγο και τελικά στη διαμόρφωση της ατομικής μνήμης ουσιαστικό ρόλο έπαιξαν τόσο οι συνθήκες (πρακτικές, κοινωνικές, πολιτικές, ιδεολογικές) που αντιμετώπισαν οι Μικρασιάτες στη χώρα υποδοχής, όσο και η χρονολογική απόσταση από τα γεγονότα.

Στην ανάλυση του αναφορικά με τις καθημερινές σχέσεις Ρωμιών και Μουσουλμάνων αναδεικνύεται ως κεντρική η έννοια της «διακοινοτικότητας», της συνειδητής δηλαδή προσπάθειας συγκρότησης και διατήρησης άγραφων κοινωνικών συμβάσεων και ορίων, η οποία είχε ως βασικό στόχο την ειρηνική συνύπαρξη και τη συνεργασία μεταξύ των διαφορετικών εθνοτικών και θρησκευτικών κοινοτήτων που διαβιούσαν μαζί ως Οθωμανοί υπήκοοι στο πλαίσιο της Αυτοκρατορίας. Ο Ντουμάνης ούτε αποδέχεται άκριτα ούτε όμως απορρίπτει ως ανιστορική τη νοσταλγία των προσφύγων για μια οθωμανική μπελ επόκ. Αντίθετα, εξηγεί αυτή τη νοσταλγία με βάση τους ιστορικούς παράγοντες που την παρήγαγαν. Το τραύμα του ξεριζωμού και η απώλεια της πατρίδας είχαν ως αποτέλεσμα την απόδοση μιας εξιδανικευμένης εικόνας του τόπου προέλευσης των προσφύγων, όπου η πατρίδα, εκτός από «χαμένη», γίνεται και «αλησμόνητη». Την ίδια στιγμή όμως δεν θα πρέπει να θεωρηθεί ότι οι αναμνήσεις αυτές αποτελούν φαντασιώσεις που στερούνται ορθολογισμού. Όπως σωστά παρατηρεί, «πέρα από τη στοιχειώδη ανάγκη να πουν αλήθειες, το κίνητρο των προσφύγων ήταν η ανάγκη να διασώσουν ένα παρελθόν που άξιζε να αναβιώσει, καθώς θεωρούσαν ότι η διακοινοτική ζωή παρείχε ένα ικανοποιητικό μέτρο της ηθικής τους αξίας». Πάνω στις αναμνήσεις αυτές, οι οποίες αμφισβητούσαν την ελληνική εθνική κουλτούρα και ήταν πιστότερες στις δικές τους αλήθειες και στις βιωματικές τους εμπειρίες, δομείται μια προσφυγική ταυτότητα ιδιαίτερη και διαφορετική από εκείνη των γηγενών Ελλήνων της Παλαιάς Ελλάδας.

Το βιβλίο ουσιαστικά είναι μια μελέτη πάνω στην Ιστορία και οι προτεραιότητές του επικεντρώνονται σε μεγάλο βαθμό σε αυτό που οι μαρτυρίες μπορούν να μας πουν για το μη εθνικό ή το πρώτο-εθνικό παρελθόν. Μεγάλο μέρος του στοχεύει στην ανάκτηση αυτού του παρελθόντος μέσω της λαϊκής ή κοινωνικής μνήμης ανθρώπων οι οποίοι αργότερα «εθνικοποιήθηκαν» σε  διαφορετικό βαθμό, αλλά που μπροστά στις αρχικές εκκλήσεις του έθνους ήταν αμήχανοι και δεν ανταποκρίνονταν σε αυτές. Εκτός από το τελευταίο κεφάλαιο, το οποίο πραγματεύεται την πολιτική βία που σηματοδότησε το τέλος της οθωμανικής Ιστορίας, ο Νικόλας Ντουμάνης εστιάζει το ενδιαφέρον του στις ταυτότητες, τις σχέσεις και την καθημερινότητα που το έθνος προσπάθησε να υποκαταστήσει. Ήταν πράγματι ένας πολύ διαφορετικός κόσμος.

Τεύχος 652 (Οκτώβριος 2022)

Δείτε Περισσότερα >>