John Lamberton Harper
Ο Ψυχρός Πόλεμος

Μετάφραση: Κώστας Σκορδύλης

Εκδόσεις Gutenberg, 2021, σελ.: 447, τιμή: 24,00 €

Τι ήταν ο Ψυχρός Πόλεμος; Υπό ποία έννοια ήταν πόλεμος; Το επίθετο «ψυχρός» περιγράφει με ακρίβεια τις διεθνείς σχέσεις από το τέλος του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου ως την κατάρρευση της σοβιετικής αυτοκρατορίας; Στο κάτω κάτω, αν για την Ευρώπη, η οποία υπήρξε το θέατρο αιώνων αιματοχυσίας, η περίοδος 1945-1989 υπήρξε ένα είδος «μακροχρόνιας ειρήνης», εκατομμύρια πέθαναν κατά τη διάρκεια πολέμων και εξεγέρσεων στην Αφρική, τη Μέση Ανατολή και την Ασία. Γιατί άρχισε η σύρραξη; Γιατί διέφερε σε ένταση και εστίαση αλλά, παρ’ όλα αυτά, συνεχίστηκε; Γιατί έληξε;

Το βιβλίο του αμερικανού ιστορικού Τζον Λάμπερτον Χάρπερ –ομότιμου καθηγητή της Αμερικανικής Εξωτερικής Πολιτικής στο Πανεπιστήμιο Τζον Χόπκινς–, διηγείται την ιστορία της σύγκρουσης μεταξύ των Ηνωμένων Πολιτειών Αμερικής και της Σοβιετικής Ένωσης, δύο μεσσιανικών κρατών και των αντίστοιχων συμμαχιών τους. Είναι η ιστορία του Ψυχρού Πολέμου, ενός ανταγωνισμού αυτοκρατορικών διαστάσεων και δυνητικά εσχατολογικού, εφόσον στη διαδρομή του παραμόνευε ο κίνδυνος του πυρηνικού ολέθρου. Για τον Harper, ο Ψυχρός Πόλεμος μπορεί να γίνει κατανοητός ανακαλώντας τη σύγκρουση της Αθήνας και της Σπάρτης στον Πελοποννησιακό Πόλεμο, τη σύγκρουση της Γαλλίας του Ναπολέοντα με τους εχθρούς της, αλλά και τη σύγκρουση της Εθνικοσοσιαλιστικής Γερμανίας με τη Βρετανία, τη Σοβιετική Ένωση και τις ΗΠΑ στον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Αυτή τη φορά το έπαθλο ήταν η παγκόσμια υπεροχή. Οι αντίπαλοι ήταν ανταγωνιστικά πολιτικά, κοινωνικά και οικονομικά συστήματα που συγκρούστηκαν για τον έλεγχο περιοχών ζωτικής σημασίας.

Για τον Χάρπερ, δύσκολα μπορεί να υποστηριχτεί ότι η σύγκρουση μετά το τέλος του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου μπορούσε να αποφευχθεί. Αν, όμως, ήταν αναπόφευκτη, δεν ήταν αναγκαίο να εξελιχθεί έτσι όπως εξελίχτηκε και να διαρκέσει όσο διήρκεσε. Εξαρχής υπήρχαν εναλλακτικοί δρόμοι. Εστιάζει επίσης στις διαδικασίες λήψης αποφάσεων στις ΗΠΑ και στην ΕΣΣΔ, στις ιδεολογικές αφετηρίες των αποφάσεων, στους στρατηγικούς υπολογισμούς που τις υπαγόρευαν, στις μεσσιανικές προσδοκίες που συνδέονταν με αυτές, και στους κινδύνους και τις καταστροφές που σήμαιναν για μεγάλο μέρος του πλανήτη. Αναφέρεται ιδιαίτερα στις περιόδους των χαμένων ευκαιριών, το 1953 και το 1959-1960, όταν φάνηκε ότι η πολιτική της ανάσχεσης κόστιζε πολύ περισσότερο από όσο ήταν αναγκαίο, και υποστηρίζει ότι σε αυτές τις δύο συγκυρίες η δυναμική των εσωτερικών εξελίξεων στις ΗΠΑ και στην ΕΣΣΔ ακύρωσαν τις προοπτικές τερματισμού της σύγκρουσης. Η «νίκη» των ΗΠΑ στον Ψυχρό Πόλεμο δεν ήταν προϊόν των αμερικανικών αρετών και ηγεσίας, αλλά απόρροια ενός συνδυασμού εγγενών και συγκυριακών πλεονεκτημάτων ισχύος.

Αποδίδει μεγάλη σημασία στις εξελίξεις στον Τρίτο Κόσμο και θεωρεί ότι η ΕΣΣΔ έχασε την μάχη για τον προσεταιρισμό του όταν τρεις μεγάλες, πλούσιες και στρατηγικά σημαντικά χώρες –η Ινδονησία, το Κονγκό και η Βραζιλία– εντάχθηκαν, έστω και βίαια, στον δυτικό συνασπισμό του 1964-1965, υπό αυταρχικά,  δικτατορικά και αντικομμουνιστικά καθεστώτα.

Η ερμηνευτική προσέγγιση του Χάρπερ ισορροπεί παραδειγματικά μεταξύ εικασίας και αποδεικτικού υλικού, εξηγητικού σχήματος και πραγματικότητας, απρόβλεπτων συγκυριών και μη προκαθορισμένων επιλογών.

Τεύχος 642 (Δεκέμβριος 2021)

Δείτε Περισσότερα >>