Ελένη Κυραμαργιού
Δραπετσώνα 1922-1967
Ένας κόσμος στην άκρη του κόσμου

έκδ. Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών, 2019, σελ.: 488, τιμή: 18,00 €

Στα τέλη του 1922 χιλιάδες πρόσφυγες, εγκαταστάθηκαν σε αυτοσχέδια παραπήγματα στην έρημη, μέχρι τότε, δυτική ακτή του λιμανιού του Πειραιά. Ένας νέος συνοικισμός αναδύθηκε, πέρα από τα όρια του μέχρι τότε οικισμένου χώρου: η Δραπετσώνα.

Η Δραπετσώνα ως οικισμένος χώρος διαμορφώθηκε σε δύο χρονικές στιγμές στις αρχές του 20ού αιώνα και αμέσως μετά την προσφυγική εισροή του 1922. Οι δύο αυτές «στιγμές» οριοθετούν την αφετηρία της πραγμάτευσης του βιβλίου της Ελένης Κυραμαργιού, ενώ το τέλος του συμπίπτει με τη ολοκλήρωση ενός εκτεταμένου προγράμματος στεγαστικής αποκατάστασης –για το σύνολο εντέλει των κατοίκων της– που ξεκίνησε στα μέσα της δεκαετίας του 1960 και ολοκληρώθηκε στα χρόνια της Απριλιανής δικτατορίας.

Το βιβλίο εξετάζει τον πολυδαίδαλο κόσμο των εργατών και των προσφύγων, των παραπηγμάτων και των βιομηχανικών μονάδων αναδεικνύοντας τα νήματα που συνδέουν τους ανθρώπους, τον οικισμένο χώρο και την οικονομία. Χωρίζεται σε τέσσερα μέρη. Το πρώτο μέρος (Πέρα από το βλέμμα του Πειραιά, 1880-1921) σκιαγραφεί την παράλληλη βιομηχανική και οικιστική ανάπτυξη στην Ηετιώνεια Ακτή, η αφετηρία της οποίας τοποθετείται την δεκαετία του 1880. Η επισκόπηση αυτής της περιόδου επιμένει στις κοινωνικές και οικιστικές ορίζουσες που προϋπήρχαν της εγκατάστασης των προσφύγων το 1922. Το δεύτερο μέρος (Μια «πόλη» από την αρχή. Δραπετσώνα 1922-1940) καλύπτει την περίοδο του Μεσοπολέμου: από την στιγμή του προσφυγικού σοκ έως την κήρυξη του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου. Εδώ η Κυραμαργιού εξετάζει βασικά ερωτήματα της ελληνικής ιστοριογραφίας του Μεσοπολέμου, όπως τη σημασία της προσφυγικής  εργασίας στην ελληνική οικονομία, την ανάδειξη του κοινωνικού ζητήματος με νέους όρους και τις αντιφατικές κρατικές πολιτικές έναντι των νέων πολιτών. Το ευρύτερο θέμα των κοινωνικών διεργασιών σε στιγμές κρίσης διαπερνά και το τρίτο μέρος («Πόλη» σε πόλεμο, 1940-1949), όπου διερευνώνται οι όψεις της κατοχικής εμπειρίας, ο λιμός στις λαϊκές συνοικίες και η εργασία τις επιταγμένες βιομηχανικές μονάδες, ενώ φωτίζονται εκείνες οι καθημερινές εμπειρίες που τροφοδότησαν την ανάπτυξη του αντιστασιακού φαινομένου. Το τέταρτο και τελευταίο μέρος (Αυτονομία και αυτοστέγαση, 1950-1960) εστιάζεται στο κεντρικό θέμα της στεγαστικής αποκατάστασης των κατοίκων του συνοικισμού, μεταξύ αυτών και των προσφύγων. Η αναλυτική παρουσίαση του όλου εγχειρήματος αναδεικνύει τις κοινωνικές αντιθέσεις, τα προβλήματα που για χρόνια υποβαθμίζονταν και την πολιτική αποτύπωση των μετασχηματισμών που συντελέστηκαν.

Η Ελένη Κυραμαργιού ανασυνθέτει την κοινωνική και οικονομική Ιστορία της Δραπετσώνας αναδεικνύοντας τους μηχανισμούς της προσφυγικής εγκατάστασης και φωτίζοντας την καθημερινή ζωή σε έναν αυτοστεγή συνοικισμό που διαμορφώθηκε μέσα από την γειτνίασή του με εμβληματικές βιομηχανικές μονάδες. Παρακολουθεί τη διαδρομή των κατοίκων του συνοικισμού από το 1922 έως το 1967, που οι αόρατοι άνθρωποι της προσφυγικής και εργατικής εμπειρίας μετασχηματίζονται σε πρωταγωνιστές της ιστορίας. Μία Ιστορία που συντίθεται από τους μεγάλους κοινωνικούς και οικονομικούς μετασχηματισμούς, τις καθημερινές αποφάσεις και τις επιλογές των γηγενών και των προσφύγων, που δημιούργησαν έναν ξεχωριστό κόσμο στην άκρη του κόσμου.

Τεύχος 638 (Αύγουστος 2021)

Δείτε Περισσότερα >>