Σωτήρης Ριζάς
Βενιζελισμός και αντιβενιζελισμός στις απαρχές του εθνικού διχασμού 1915-1922

Εκδόσεις Ψυχογιός, 2019, ΣΕΛ.: 168, ΤΙΜΗ: 15,50 €

Ο Εθνικός Διχασμός εκδηλώθηκε το 1915 και απετέλεσε τη βασική πολιτική διαίρεση της χώρας έως το 1936,όταν επιβλήθηκε η δικτατορία από τον βασιλιά Γεώργιο Β΄ και τον Ιωάννη Μεταξά. Η 4η Αυγούστου συνιστούσε το τέλος του Διχασμού με την επιβολή της μιας παράταξης στην άλλη. Αναμφίβολα, όμως, μπορούμε να διακρίνουμε δύο φάσεις αυτής της μακράς περιόδου. Η πρώτη εκτείνεται από το 1915, όταν εκδηλώνεται ο Εθνικός Διχασμός, έως το 1922, με τη Μικρασιατική Καταστροφή, το στρατιωτικό κίνημα των Πλαστήρα και Γονατά, την εκτέλεση των Έξι ως υπευθύνων της Μικρασιατικής Καταστροφής, και την εισροή 1.300.000 προσφύγων από τη Μικρά Ασία, οι οποίοι μετέβαλαν οριστικά το πολιτικό και κοινωνικό τοπίο της χώρας. Η επταετής αυτή περίοδος χαρακτηρίζεται από τη σκληρή αναμέτρηση μεταξύ των δύο στρατοπέδων, τη διαίρεση του κράτους και την πολεμική προσπάθεια, αλλά είναι ταυτόχρονα πιο ρευστή, το αποτέλεσμα είναι ανοιχτό, μόνο εκ των υστέρων θεωρήθηκε ότι δεν μπορούσε να γίνει διαφορετικά. Η εξέλιξη και η κατάληξη οφείλεται εξίσου σε γεωπολιτικούς παράγοντες και στις εσωτερικές διαφοροποιήσεις και τις κοινωνικές συμμαχίες οι οποίες είναι αρκετά ρευστές. Αντίθετα στη δεύτερη περίοδο από το 1922 έως το 1936, οι πολιτικοί συσχετισμοί των συνασπισμών είναι πιο σταθεροί, χωρίς να παραμένουν αμετάβλητοι, και οι όποιες διακυμάνσεις δεν αναιρούν βασικά χαρακτηριστικά, κοινωνικά και γεωγραφικά, των δύο στρατοπέδων.

Σε σχέση με τον Εμφύλιο Πόλεμο, ο Εθνικός Διχασμός δεν είλκυσε την προσοχή των ιστορικών παρά σε πολύ περιορισμένη έκταση. Και στην περίπτωση αυτή η έρευνα ήταν ευάλωτη στην πολιτική μεροληψία. Η βενιζελική πλευρά ήταν περισσότερο παραγωγική, ενώ η αντιβενιζελική ήταν λιγότερο, και τούτο μπορεί να αποδοθεί σε μια προδιάθεση του ελληνικού συντηρητισμού να αποφεύγει τη διανοητική βάσανο, πολύ πιθανόν όμως και σε έναν συνυφασμένο με την ιστορική εξέλιξη καιροσκοπισμό.

Ο Σωτήρης Ριζάς, στο βιβλίο του, επιστρέφει προσεγγίζοντας με τρόπο ευσύνοπτο και περιεκτικό στις απαρχές του Εθνικού Διχασμού και αναδεικνύει το πολιτικό και ιδεολογικό στίγμα των δύο παρατάξεων. Οι κοινωνικές και περιφερειακές διαστάσεις του Εθνικού Διχασμού δεν ήταν προδιαγεγραμμένες. Το σχίσμα δεν οφειλόταν σε δομικούς περιορισμούς ταξικής, ή άλλης, φύσης αλλά στην πορεία και τη δυναμική των γεγονότων από το 1915 έως το 1918. Η παγίωση του σχίσματος από το 1922 και μετά, και η συνύφανσή του με συγκεκριμένες κοινωνικές ομάδες και περιφέρειες, όπως η Παλαιά Ελλάδα και οι Νέες Χώρες, οι γηγενείς και οι πρόσφυγες, οφειλόταν στην εσφαλμένη διαχείριση της Μικρασιατικής καταστροφής, δηλαδή την εκτέλεση των Έξι, και στις συνεχείς στρατιωτικές επεμβάσεις. Αυτές ήταν συνδεδεμένες με το Διχασμό και τον διαιώνιζαν. Υποδήλωναν την έλλειψη συμφωνίας για τους κανόνες του παιχνιδιού και την ύπαρξη κατεστημένων συμφερόντων για τη συνέχιση του σχίσματος και του φαύλου κύκλου εκδίκησης και αντεκδίκησης. Κατ’ αυτό τον τρόπο η φυσιολογική διαφοροποίηση μεταξύ μιας συντηρητικής και μιας φιλελεύθερης μεταρρυθμιστικής μερίδας, που συναντάται σε πολλές ευρωπαϊκές χώρες, εξελίχθηκε σε μια εικοσαετή διαμάχη χωρίς συνταγματικά και πολιτικά όρια.

Τεύχος 621 (Μάρτιος 2020)

Δείτε Περισσότερα >>