Peter Frankopan
Η πρώτη σταυροφορία

ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ: Γιάννης Βογιατζής

Εκδόσεις Αλεξάνδρεια, 2019, ΣΕΛ.: 312, ΤΙΜΗ: 26,50 €

Η Πρώτη Σταυροφορία είναι ένα από τα πιο γνωστά και καταγεγραμμένα γεγονότα της Ιστορίας. Η αφήγηση για τους ιππότες που παίρνουν τα όπλα και διασχίζουν την Ευρώπη προκειμένου να απελευθερώσουν την Ιερουσαλήμ γοήτευσε τους συγγραφείς της εποχής και συναρπάζει έκτοτε ιστορικούς και αναγνώστες. Όρισε τις τύχες του Μεσαίωνα, εγκαθίδρυσε την κοινή ταυτότητα της ιπποσύνης στην Ευρώπη, στηρίζοντας απαρέγκλιτα τη χριστιανική πίστη, ενώ καθιέρωσε τον Πάπα ως ηγέτη όχι μόνο πνευματικής σπουδαιότητας, αλλά και πολιτικής βαρύτητας.

Η Πρώτη Σταυροφορία διέγειρε τη λαϊκή φαντασία εξαιτίας της θεατρικότητας και της βίας που περιείχε. Δεν ήταν μόνον θεατρινισμός όμως: η εκστρατεία άσκησε τόσο μεγάλη επιρροή στη Δύση, επειδή διαμόρφωσε πολλά απ’ όσα θα έρχονταν στο μέλλον: την άνοδο της παπικής εξουσίας, τη σύγκρουση χριστιανισμού και Ισλάμ, την ανάπτυξη των αντιλήψεων περί ιερού πολέμου, την ιπποτική ευλάβεια και τη θρησκευτική αφοσίωση, την ανάδυση των ιταλικών θαλασσοπόρων κρατών και την εγκατάσταση αποικιών στη Μέση Ανατολή. Όλα αυτά είχαν τις ρίζες τους στην Πρώτη Σταυροφορία.

Η σχετική βιβλιογραφία εξακολουθεί να ακμάζει, με στραμμένη την προσοχή περισσότερο στην κατανόηση του αποκαλυψιακού φόντου που είχε η εκστρατεία στην Ιερουσαλήμ και ο πρώιμος μεσαιωνικός κόσμος γενικά. Επίσης έχουν επιχειρηθεί και καινοτόμες προσεγγίσεις, όπως κάποιων ψυχαναλυτών που υποστήριξαν ότι οι ιππότες που πήγαν στην Ιερουσαλήμ έψαχναν μια διέξοδο για να διοχετεύσουν καταπιεσμένη σεξουαλική ένταση.

Θα επισημανθεί εδώ ότι παρά την γοητεία που ασκεί η Πρώτη Σταυροφορία ελάχιστα πραγματικά προσοχή έχει δοθεί στα πραγματικά αίτιά της. Σύμφωνα με την παράδοση, όλα άρχισαν όταν ο Πάπας Ουρβανός Β΄ κάλεσε τους ιππότες της Ευρώπης να απελευθερώσουν την Ιερουσαλήμ από το Ισλάμ. Μήπως όμως ο πραγματικός καταλύτης βρισκόταν κάπου πολύ μακριά στα ανατολικά της Ρώμης; Κύριος λόγος της διαστρέβλωσης της Ιστορίας της Σταυροφορίας είναι, ότι μετά την κατάληψη της Ιερουσαλήμ, μια ισχυρή σχολή ιστοριογραφίας στη δυτική Ευρώπη, στην οποία κυριαρχούσαν αποκλειστικά μοναχοί και κληρικοί, κατέβαλε κάθε προσπάθεια για να τονίσει τον κεντρικό ρόλο που διαδραμάτισε ο Πάπας στη σύλληψη της εκστρατείας. Η τάση αυτή ενισχύθηκε, από τη δημιουργία μιας σειράς σταυροφορικών κρατών που βασίζονταν στην Ιερουσαλήμ, στην Έδεσσα, στην Τρίπολη και πάνω απ’ όλα στην Αντιόχεια· τα κράτη αυτά είχαν την ανάγκη αφηγήσεων, που θα εξηγούσαν πως ιδρύθηκαν υπό τον έλεγχο δυτικών ιπποτών.

Ο Πίτερ Φράνκοπαν –καθηγητής Παγκόσμιας Ιστορίας στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης–, αντικρούει εδραιωμένες ερμηνείες μιας χιλιετίας, μετατοπίζοντας το κέντρο βάρους στην Κωνσταντινούπολη και τη Βυζαντινή Αυτοκρατορία. Αναδεικνύει την περίπτωση του αυτοκράτορα Αλέξιου Α΄ Κομνηνού, ενός εξαιρετικού στρατηγού, ο οποίος δεν είχε κληρονομήσει τον θρόνο, αλλά τον είχε σφετεριστεί με πραξικόπημα. Ο Αλέξιος έθεσε σε κίνηση την αλληλουχία των γεγονότων που σύστησαν τις Σταυροφορίες στον κόσμο. Το κάλεσμα της Ανατολής έμελλε να αναδιαμορφώσει τον μεσαιωνικό κόσμο, επεκτείνοντας ευρέως τους γεωγραφικούς, κοινωνικούς και πολιτισμικούς ορίζοντες της Ευρώπης. Μετά από 900 χρόνια στη σκιά, ο Αλέξιος Α΄ Κομνηνός ξαναβρίσκει τη θέση του στο προσκήνιο της Ιστορίας της Πρώτης Σταυροφορίας.

Τεύχος 619 (Ιανουάριος 2020)

Δείτε Περισσότερα >>