Θάνος Μ. Βερέμης, Γιάννης Σ. Κολιόπουλος, Ιάκωβος Δ. Μιχαηλίδης
1821: Η δημιουργία ενός έθνους-κράτους

Εκδόσεις Μεταίχμιο, 2018, ΣΕΛ.: 432, ΤΙΜΗ: 18,80 €

Η ιστορία της Παλιγγενεσίας των Ελλήνων που αρχίζει το 1821 και ολοκληρώνεται το 1830 αποτελεί την αρχική πράξη στη δημιουργία της σύγχρονης Ελλάδας. Η συγκρότηση κράτους είναι το «επαναστατικότερο» αποτέλεσμα της Ελληνικής Επανάστασης. Πρόκειται για έθνος-κράτος που εμφανίζεται για πρώτη φορά μεταφέροντας τις πολυποίκιλες αποσκευές ενός μακραίωνου παρελθόντος. Σταθερό σημείο αναφοράς και παράγοντας διαμόρφωσης συνειδήσεων υπήρξε η ελληνική γλώσσα, η οποία χάρη στους κορυφαίους διαφωτιστές θα γίνει ο συνδετικός ιστός των πολιτών του νέου κράτους και μείζων φορέας εθνικής ταυτότητας.

H ανεξαρτησία από την Οθωμανική Αυτοκρατορία ήρθε για τους Έλληνες έπειτα από σχεδόν μια δεκαετία σκληρού ένοπλου αγώνα και δοκιμασίας (1821-1830). Η κατακερματισμένη κοινωνία των επαναστατημένων στάθηκε εμπόδιο στον συντονισμό δυνάμεων οι οποίες συγκροτούσαν αντίπαλα δίκτυα, το καθένα με τη δική του ιεραρχία και τους δικούς του ξεχωριστούς στόχους. Η ανεξαρτησία αποδόθηκε σε λιγότερες περιοχές από εκείνες που είχαν πάρει τα όπλα εναντίον του Οθωμανού σουλτάνου και οι περισσότεροι Έλληνες αφέθηκαν έξω από το πρώτο ελληνικό έθνος-κράτος που αριθμούσε 750.000 κατοίκους το 1830.

Ένα χαρακτηριστικό γνώρισμα της κοινωνίας των μη μουσουλμάνων της οθωμανικής επικράτειας δεν απασχόλησε τους απομνημονευματογράφους της εποχής. Πρόκειται για τον κατακερματισμό των υπόδουλων σε οικογενειακές φατρίες, οι οποίες χαρακτηρίζονταν από την απόλυτη αφοσίωση των μελών τους. Η οικογενειακή φατρία, οι πελάτες και οι προστάτες της αποτέλεσαν αντίπαλες ιεραρχίες, οι οποίες έτεμναν κάθετα την κοινωνική διαστρωμάτωση.

Δεν είναι συνεπώς περίεργο ότι μετά τη συνεργασία των δύο πρώτων ετών του Αγώνα ακολούθησαν οι εμφύλιες συγκρούσεις. Παρ’ όλα αυτά, η Επανάσταση ανταποκρίθηκε στη βασική φιλοδοξία όσων αγωνίστηκαν: τη δημιουργία ενός ενιαίου, ελεύθερου κράτους.

Το βιβλίο πρακτικά χωρίζεται σε τρεις ενότητες: η πρώτη αναφέρεται στην περίοδο πριν την επανάσταση και στις αιτίες που οδήγησαν σε αυτήν, η δεύτερη στις πολιτικές επιλογές και τις στρατιωτικές αναμετρήσεις ανάμεσα στο 1821 και το 1827 και η τρίτη στη συγκρότηση της εξουσίας του νέου ελληνικού κράτους.

Οι τρεις γνωστοί και έγκυροι ιστορικοί (πανεπιστημιακοί) με τρόπο κατανοητό και αποφεύγοντας τις κουραστικές λεπτομέρειες στο συλλογικό βιβλίο τους, προσφέρουν στον αναγνώστη εύληπτα και συνθετικά του θεμελιακού για τους Έλληνες γεγονότος και των πρώτων χρόνων του ελληνικού κράτους. Περιγράφουν τις πολεμικές επιχειρήσεις των ετών 1821-1827, τις πρώτες νίκες, αλλά και τις ήττες, τους εμφυλίους πολέμους και την αποτυχία συνεννόησης μιας κοινά αποδεκτής ηγεσίας.

Με αντικειμενική ματιά, ιδιαίτερη οξυδέρκεια, στέκονται σε ιστορικά γεγονότα απομυθοποιώντας ενίοτε κλασικές, συντηρητικές και παρωχημένες αφηγήσεις. Ενδιαφέρον έχει η προσέγγισή τους στις ιδεολογικές επιρροές της Γαλλικής Επανάστασης στη Φιλική Εταιρεία, στον σημαντικό ρόλο της ανταρσίας του Αλή Πασά ενάντια στο Σουλτάνο, στις εσωτερικές «εμφύλιες» συγκρούσεις ανάμεσα στους πρωταγωνιστές του 1821, στον καιροσκοπισμό που συχνά κρυβόταν πίσω από τους «αγνούς καπεταναίους», στην περιγραφή των αναζητήσεων για το ιδανικότερο πολίτευμα, στις αντιφάσεις των Φαναριωτών, στην διστακτικότητα του Κοραή και στην κάθετη άρνηση του Καποδίστρια να στηρίξει την ελληνική εξέγερση.

Τεύχος 612 (Ιούνιος 2019)

Δείτε Περισσότερα >>