O ΕΔΕΣ (Εθνικός Δημοκρατικός Ελληνικός Σύνδεσμος) υπήρξε η δεύτερη μεγαλύτερη αντιστασιακή οργάνωση που έδρασε στον ελληνικό χώρο κατά τη διάρκεια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου. Η ίδρυση του στις 9 Σεπτεμβρίου 1941, από τον απόστρατο αντισυνταγματάρχη Ναπολέοντα Ζέρβα, τον αξιωματικό Λεωνίδα Σπαή και τον δικηγόρο Ηλία Σταματόπουλο, 18 ημέρες πριν από εκείνη του ΕΑΜ, είχε ως προγραμματικές αρχές την εκδίωξη της «μοναρχικής σπείρας του Γεωργίου», τη δημιουργία μιας δημοκρατικής-σοσιαλιστικής Ελλάδας και την παροχή εγγυήσεων για τη μεταπολεμική κυριαρχία της βενιζελικής-πλαστηρικής πελατείας. Ως αντάρτικο σώμα αναπτύχθηκε κυρίως μετά τον Γοργοπόταμο και εδραιώθηκε τελικά στην Ήπειρο.

Η προετοιμασία για μια ορισμένου τύπου ανάληψη ένοπλης αντιστασιακής δράσης εκ μέρους του ΕΔΕΣ άρχισε να υλοποιείται μετά από παρέμβαση των Βρετανών τον Μάρτιο του 1942. Εξαρχής η ηγεσία της οργάνωσης είχε να αντιμετωπίσει τις τριβές που προκαλούσαν οι τοπικές και προσωπικές αντιπαλότητες. Επιπλέον, οι σχέσεις με το ΕΑΜ, το οποίο είχε εδραιωθεί στην Ήπειρο, λόγω καχυποψίας προς τον Ζέρβα, ήταν δεδομένη. Η ανατίναξη της γέφυρας του Γοργοπόταμου αποτέλεσε μια από τις μεγαλύτερες καταδρομικές ενέργειες στην κατεχόμενη Ευρώπη εκτοξεύοντας το γόητρο των πρωταγωνιστών της. Τόσο οι Ιταλοί όσο και οι Βρετανοί θα θεωρήσουν τον Ζέρβα ουσιαστικό υπεύθυνο της επιχείρησης και θα υποτιμήσουν τον ρόλο του Άρη Βελουχιώτη, γεγονός που μεγάλωνε την επιφύλαξη του ΕΑΜ έναντι του ΕΔΕΣ. Οι σχέσεις με το ΕΑΜ επιδεινώθηκαν σταδιακά, ενώ δεν άργησε να έρθει και η ρήξη με το ΕΔΕΣ Αθήνας, που προτίμησε τη συνεργασία με τους Γερμανούς, τροφοδοτώντας με στελέχη τα Τάγματα Ασφαλείας. Από τον Οκτώβριο του 1943 υπήρχαν δύο ΕΔΕΣ, ο «προδοτικός» με ηγέτη τον Στυλιανό Γονατά και ο «αγωνιστικός» πιστός στις αρχικές αξίες του συνδέσμου με αρχηγό τον Ζέρβα. Η Συμφωνία της Καζέρτας την οποία θα συνυπογράψουν στις 26 Σεπτεμβρίου 1944 ο Ζέρβας και ο στρατιωτικός αρχηγός του ΕΛΑΣ Στέφανος Σαράφης θα ρυθμίσει κατά κάποιον τρόπο το ζήτημα των ορίων των δύο οργανώσεων, ΕΔΕΣ και ΕΛΑΣ, μετά την ολοκλήρωση της αποχώρησης των Γερμανών και ουσιαστικά, συνιστούσε την τελευταία απόπειρα πολιτικού συμβιβασμού υπό την υψηλή εποπτεία των Βρετανών.

Όσο και αν φαίνεται παράδοξο, η πλέον αδιερεύνητη ιστορικά πλευρά της δεκαετίας 1940-1950 είναι αυτή της παράταξης που εξήλθε νικήτρια από τις πολλαπλές συγκρούσεις της περιόδου. Μετά το τέλος του αιματηρού Εμφυλίου, ο ιστορικός λόγος των νικητών ενσωματώθηκε στη γενικότερη καθεστωτική προπαγάνδα και έγινε γρήγορα ανυπόληπτος. Όταν το 1974 κατέρρευσε το εμφυλιοπολεμικό κράτος, η ιστοριογραφία, για μια μακρά περίοδο, ακολουθώντας το ιδεολογικό κλίμα της εποχής, ασχολήθηκε σχεδόν υπερπληθωριστικά με τη δράση και τις επιλογές της Αριστεράς εκείνη την κρίσιμη δεκαετία.

Αντιθέτως, τα ιστορικά έργα που αφορούν την δεύτερη σε μέγεθος αντιστασιακή οργάνωση, τον ΕΔΕΣ και τις Εθνικές Ομάδες Ελλήνων Ανταρτών (ΕΟΕΑ), παραμένουν ολιγάριθμα, με τον βασικό όγκο της σχετικής βιβλιογραφίας να καλύπτουν μαρτυρίες και αναμνήσεις πρωταγωνιστών της εποχής, συχνά γραμμένες σε κατά πολύ μεταγενέστερο χρόνο, ο οποίος και καθορίζει τις διαφορετικές μνημονικές στρατηγικές των απομνημονευματογράφων.

Διονύσης Ν. Μουσμούτης
Εκδότης – Διευθυντής

Τεύχος 611 (Mάιος 2019)

Δείτε Περισσότερα >>