O ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΠΑΛΑΙΟΛΟΓΟΣ ΩΣ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΟΣ ΗΓΕΤΗΣ

Μια κριτική αξιολόγηση

του ΝΙΚΟΥ ΝΙΚΟΛΟΥΔΗ

Ο Κωνσταντίνος Παλαιολόγος έχει καταγραφεί στη συλλογική συνείδηση των Νεοελλήνων ως ο τελευταίος Βυζαντινός αυτοκράτορας ο οποίος σκοτώθηκε πολεμώντας ηρωικά προσπαθώντας να αποσοβήσει την κατάκτηση της Κωνσταντινούπολης από τους Οθωμανούς. Η αντίληψη αυτή ανάγεται σε μεγάλο βαθμό στις αναφορές σύγχρονών του πηγών που περιέγραψαν τη σύντομη βασιλεία του με δραματικούς τόνους, επισημαίνοντας τις απέλπιδες προσπάθειές του να αποτρέψει το αναπόφευκτο. Στη συνέχεια, στη διάρκεια της Τουρκοκρατίας ο Κωνσταντίνος Παλαιολόγος τοποθετήθηκε στο βάθρο του εθνομάρτυρα, ενώ εξαλείφθηκαν από τη συλλογική μνήμη οι αδυναμίες και τα ελαττώματά του. Έπειτα όμως από περίπου πεντέμισι αιώνες η ιστορική έρευνα αποδίδει πλέον στον τελευταίο αυτοκράτορα τις ευθύνες που του αναλογούν για την πτώση της Βασιλεύουσας.

Προκειμένου να επισημάνουμε τις ευθύνες του Κωνσταντίνου Παλαιολόγου στις εξελίξεις που είχαν ως κατάληξη την άλωση της Κωνσταντινούπολης, ειδικότερα μάλιστα εκείνες που αναφέρονται στη διεξαγωγή των στρατιωτικών επιχειρήσεων εκ μέρους του, θα πρέπει να ανατρέξουμε στις απαρχές της σταδιοδρομίας του, την περίοδο της δράσης του στο Δεσποτάτο του Μυστρά. Ο Κωνσταντίνος, ο οποίος είχε γεννηθεί το 1405, ήταν ο τέταρτος από τους έξι γιους του αυτοκράτορα Μανουήλ Β΄. Μεγαλύτεροι από αυτόν ήταν οι Ιωάννης (ο μετέπειτα προτελευταίος αυτοκράτορας Ιωάννης Η΄), Θεόδωρος και Ανδρόνικος, και μικρότεροι οι Δημήτριος και Θωμάς. Οι απαρχές της στρατιωτικής δράσης του Κωνσταντίνου ανάγονται στο 1427 όταν, σε ηλικία 22 ετών, συνόδευσε τον αδελφό του, αυτοκράτορα Ιωάννη Η΄ (1425-1448), κατά την εκστρατεία του στην Πελοπόννησο εναντίον του Καρόλου Τόκκου, ηγεμόνα της Κεφαλλονιάς και της Ηπείρου, ο οποίος είχε καταλάβει τη Γλαρέντζα (τη σημερινή Κυλλήνη) και απειλούσε τις πελοποννησιακές κτήσεις των Παλαιολόγων. Οι δύο αδελφοί πολιόρκησαν την πόλη από ξηρά και θάλασσα και ύστερα από λίγους μήνες ο στόλος τους νίκησε τον στόλο του Καρόλου σε μια ναυμαχία κοντά στα νησιά Εχινάδες, στην είσοδο του Πατραϊκού κόλπου (κοντά στον χώρο όπου πραγματοποιήθηκε η Ναυμαχία της Ναυπάκτου, περίπου 150 χρόνια αργότερα). Αυτή η σύγκρουση έκρινε την τύχη της Γλαρέντζας, την οποία ο Κάρολος αναγκάστηκε να παραχωρήσει στους δύο αδελφούς την 1η Μαΐου 1428. Μαζί με την πόλη παραχώρησε μερικές ακόμη περιοχές της Πελοποννήσου, καθώς και το χέρι της ανιψιάς του Μαγδαληνής, η οποία την 1η Ιουλίου του ίδιου χρόνου παντρεύτηκε τον Κωνσταντίνο ως επισφράγιση της ειρήνης.