Gill Page

ΟΙ ΕΛΛΗΝΕΣ ΠΡΙΝ ΤΟΥΣ ΟΘΩΜΑΝΟΥΣ

ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ: Γιάννης Αβραμίδης, Αργύρης Παπασυριόπουλος

Εκδόσεις Θύραθεν-Cambridge University Press, 2014, ΣΕΛ.: 392, ΤΙΜΗ: 19,00 €

Το 1204 η Βυζαντινή Αυτοκρατορία κατακτήθηκε από δυτικά στρατεύματα της Δ΄ Σταυροφορίας. Από πολλούς σύγχρονους ιστορικούς υποστηρίζεται ότι στα χρόνια της Φραγκοκρατίας δόθηκε το έναυσμα για τη διαμόρφωση ενός ελληνικού πρωτοεθνικισμού που έμελλε, αιώνες μετά, να οδηγήσει στη δημιουργία του νεοελληνικού κράτους.

Το βαρυσήμαντο γεγονός του 1204 υπήρξε αφετηρία μιας νέας φάσης στην ιστορία του Αιγαίου, κατά την οποία Δυτικοί με προέλευση από τη Γαλλία, τη Φλάνδρα, την Ισπανία και την Ιταλία άσκησαν την εξουσία τους σε αυτό το μέρος της παλαιάς Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας. Συχνά η φραγκική κατάκτηση του 1204 εκλαμβάνεται ως το τέλος της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας, μάλιστα ορισμένες γενικές ιστορίες του Βυζαντίου επιλέγουν ως καταληκτικό όριο αυτή την ημερομηνία, ή διατρέχουν εν τάχει την περίοδο ως να πρόκειται για έναν ατυχή και ενοχλητικό επίλογο. Βεβαίως, η περίοδος αυτή μπορεί να ιδωθεί ως μια πορεία συρρίκνωσης και ήττας που κατέληξε στην Άλωση της Κωνσταντινούπολης από τους Οθωμανούς το 1453. Τέτοιες όμως εποχές κρίσης και παρακμής αξίζουν την προσοχή, ακριβώς επειδή σε συνθήκες εντεινόμενης πίεσης αποκαλύπτονται τα ουσιώδη συστατικά μιας κοινωνίας. Αυτό ισχύει κατ’ εξοχήν για την εποχή της Φραγκοκρατίας.

Η ιστορικός Τζιλ Πέιτζ εξετάζει και εξιστορεί τις ποικίλες εξελίξεις αναφορικά με την ταυτότητα των Ελλήνων –ή όπως αποκαλούνταν οι υπήκοοι της Αυτοκρατορίας, των «Ρωμαίων»– στη διάρκεια αυτής της δυτικής κυριαρχίας. Η περίοδος την οποία μελετά καλύπτει δύο αιώνες αμέσως μετά την άλωση της Κωνσταντινούπολης από τα φραγκικά στρατεύματα της Δ΄ Σταυροφορίας το 1204 και πριν από την άλωσή της από τους Οθωμανούς Τούρκους τον 15ο αιώνα.

Μέχρι πρόσφατα η ιστοριογραφία αυτής της περιόδου της δυτικής κυριαρχίας, σχεδόν στο σύνολό της, θεωρούσε δεδομένο ότι η εθνοτική διαίρεση ανάμεσα στους Δυτικούς (που συχνά ονομάζονται «Φράγκοι») και τους Έλληνες καθόριζε τις πολιτικές και τις κοινωνικές εξελίξεις και ότι μεταξύ αυτών των εθνοτικών ομάδων δεν παρατηρήθηκε καμία ουσιαστική αφομοίωση. Αυτή η παγιωμένη θέση έχει δώσει έμφαση στην ιστορία του Σχίσματος μεταξύ των εκκλησιών Ανατολής και Δύσης και στις επανειλημμένες ή αποτυχημένες προσπάθειες για την ένωση των εκκλησιών που έγιναν εκείνη την περίοδο ως απόδειξη αμοιβαίας εχθρότητας. Η Πέιτζ αμφισβητεί αυτή την άποψη μέσω μιας συστηματικής ανάλυσης των πηγών οι οποίες προέρχονται και από τα δύο άκρα του κοινωνικού φάσματος στον βυζαντινορωμαϊκό κόσμο.

Με εργαλείο τη θεωρία του εθνισμού, μια σχετικά πρόσφατη θεωρία για τον προνεωτερικό κόσμο, το βιβλίο της έρχεται να καταρρίψει τις εθνικιστικές ερμηνείες του παρελθόντος και να αποσαφηνίσει ότι ο εθνισμός και οι εθνοτικές ταυτότητες δεν είναι οι προνεωτερικές μορφές του σύγχρονου εθνικισμού, παρά τις τυχόν ομοιότητες. Μια συστηματική ανάλυση των ελληνικών έργων της περιόδου, που προέρχονται και από τα δύο άκρα του κοινωνικού φάσματος, αποκαλύπτει τις νοοτροπίες και τις ιδεολογίες, και αναδεικνύει άγνωστες πτυχές του ύστερου Μεσαίωνα, εστιάζοντας ιδιαίτερα στις εθνοτικές ταυτότητες των Ελλήνων της εποχής εκείνης και στις σχέσεις τους με τους Δυτικούς κατακτητές.

ΔΙΟΝΥΣΗΣ Ν. ΜΟΥΣΜΟΥΤΗΣ