41 ΤΟ ΔΙΟΙΚΗΤΗΡΙΟ ΤΗΣ ΣΜΥΡΝΗΣ ΚΑΙ Η ΓΥΡΩ ΠΕΡΙΟΧΗ (1344-1922)
ΤΟ ΔΙΟΙΚΗΤΗΡΙΟ ΤΗΣ ΣΜΥΡΝΗΣ
και η γύρω περιοχή
(1344-1922)
του Πέτρου Μεχτίδη
Το Διοικητήριο της Σμύρνης και η περιοχή γύρω από αυτό έχουν συνδεθεί με κάποιες από τις πιο δραματικές στιγμές της νεότερης ελληνικής Ιστορίας. Μπροστά από το Κονάκι έγινε η πρώτη συμπλοκή μεταξύ Τούρκων ατάκτων και Ελλήνων στρατιωτών που αποβιβάζονταν τον Μάιο του 1919. Στην πλατεία σήμερα υπάρχει το «μνημείο της πρώτης σφαίρας» με το άγαλμα του Hasan Tahsini. Στο Κονάκι συναντήθηκε ο Χρυσόστομος Σμύρνης τον Σεπτέμβριο του 1922 με τον Νουρεντίν μπέη και εκεί παραδόθηκε στον όχλο για να μαρτυρήσει λίγο αργότερα. Έτσι, είναι ίσως δύσκολο να δούμε αυτή την περιοχή και αυτά τα κτήρια αποστασιοποιημένοι από την πλούσια ιστορία τους. Άλλωστε και στην τουρκική Ιστορία η ύψωση της τουρκικής σημαίας στο Κονάκι αποτελεί τη συμβολική στιγμή της «απελευθέρωσης» της Σμύρνης.
Στην περιοχή υπήρχε ήδη από τον 10ο αιώνα ναυπηγείο («ταρσανάς») στο οποίο ναυπηγήθηκαν πλοία του εμίρη Τζαχά και του Ουμούρ μπέη, αλλά αυτό καταστράφηκε το 1344. Κατά τον 15ο αιώνα επαναλειτούργησε ο ταρσανάς, η περιοχή πήρε το όνομα Kalafathane και οι ναυπηγικές δραστηριότητες συνεχίστηκαν ως το 1870, όταν το σημείο αυτό ήταν το δυτικότερο όριο της πόλης. Στην ίδια περιοχή, στα νοτιοδυτικά δηλαδή της Σμύρνης, εντοπίζεται και το εβραϊκό νεκροταφείο.
Η πρώτη σημαντική αλλαγή στην ως τότε ακατοίκητη ουσιαστικά περιοχή ήταν η κατασκευή της έπαυλης του Katipoglu Hadji Mehmet Agha το 1804 (Katipzade). Ήταν μία τριώροφη τυπική παραδοσιακή τουρκική οικία. Η οικογένεια Katipzade κατείχε μεγάλες εκτάσεις στη Σμύρνη και στη γύρω περιοχή από τα μέσα του 18ου αιώνα (1750-1820).
Σε φωτογραφίες της ίδιας περιόδου βλέπουμε πίσω, βόρεια της έπαυλης, το τουρκικό νεκροταφείο. Το 1827 χτίστηκαν οι γνωστοί από πολλές εικόνες στρατώνες (έργο του Ευστράτιου Καλονάρη, κατά την οικογενειακή παράδοση), οι οποίοι πήραν το όνομα Sankisla («κίτρινοι στρατώνες») από το χρώμα των λίθων που χρησιμοποιήθηκαν και μπορούσαν να φιλοξενήσουν 6.000 στρατιώτες.ii Μέρος του οικοδομικού υλικού προήλθε από τα ερείπια του γειτονικού θεάτρου και του σταδίου, τα οποία ως τότε σώζονταν στις πλαγιές του Πάγου. Οι τριώροφοι στρατώνες μαζί με την έπαυλη Katipzade διαμόρφωσαν τα όρια της πλατείας Hukumet (Διοικητήριο/ Κονάκι) ή αλλιώς Dellal (στον χάρτη του Storari, 1854-1856).
Το πρώτο αυτό «διοικητήριο» της Σμύρνης σχετίζεται και με τις ταραχές κατά την κήρυξη της Επανάστασης το 1821: «[…]εξερχόμενοι οι γενίτσαροι έξω της Σμύρνης, έκοπτον κεφαλάς χωρικών Χριστιανών και έφερον εν θριάμβω προς τον πασσάν ως κεφαλάς Σαμίων αποστατών, αμειβόμενοι και διά χρημάτων. […] Συνήθως η κεφαλή του ούτω θανατουμένου χωρικού εξετίθετο τριήμερος ενώπιον της θύρας του διοικητηρίου ως τρόπαιον […]»¸(Ιωάννης Φιλήμων, 1860, σελ. 257).
Μαρτυρίες για το Διοικητήριο (1817-1862)
Από αυτή την περίοδο σώζονται τέσσερεις μαρτυρίες. Οι μαρτυρίες αυτές είναι σίγουρα πολύτιμες, αφού μας δίνουν πληροφορίες για το πρώτο «διοικητήριο» της Σμύρνης, το οποίο είναι ελάχιστα γνωστό:
1.Ο ξεναγός μας («Cicerone») […] επέμενε ότι πρέπει να δούμε την έπαυλη του Τούρκου κυβερνήτη. Είναι ένα μεγάλο κτίσμα, χτισμένο πρόσφατα, στο οποίο έγινε προσπάθεια να συνδυαστούν οι ανέσεις της Ευρώπης με την ασιατική πολυτέλεια. Περάσαμε από την πύλη σε μία ευρύχωρη αυλή, όπου μείναμε για λίγο, ενώ συζητούνταν κάποιες διαδικαστικές δυσκολίες. Το κύριο εμπόδιο στο να μας δεχτούν αφορούσε τις γυναίκες, οι οποίες, όπως πιστεύεται, μπορεί να μολυνθούν εάν πατήσουν στα διαμερίσματά τους χριστιανικά σανδάλια. Αλλά ο πρόθυμος διαπραγματευτής μας πέτυχε τον συμβιβασμό να περάσουμε αυτά τα διαμερίσματα “ανυπόδητοι”. […] Κανένα από τα δωμάτια δεν είναι μεγάλο ή ευρύχωρο, αλλά οι διαστάσεις δεν είναι και μικρές και η επίπλωση είναι απλή και πολύ κομψή. Η ίδια μορφή διακόσμησης φαίνεται παντού. Αλλά αυτό που μου έκανε μεγάλη εντύπωση είναι η οροφή ενός από τα σαλόνια, το οποίο ήταν πολύ όμορφα διακοσμημένο με μπουκέτα λουλουδιών. Το σημειώνω αυτό επειδή είναι αντίθετο με τη μουσουλμανική ορθοδοξία, η οποία απαγορεύει την απεικόνιση οποιωνδήποτε μορφών της φύσης για λατρεία ή διακόσμηση. Τα ντιβάνια που περιβάλλουν τους τοίχους των διαμερισμάτων όπου συγκεντρώνονται οι γυναίκες καλύπτονται από το καλύτερο μαύρο βελούδο, πλούσια κεντημένο. Η προτίμηση στο χρώμα υποτίθεται ότι οφείλεται στην αντίθεση που έχει με τις αλαβάστρινες μορφές, οι οποίες είναι εδώ ακάλυπτες. […] Το λουτρό είναι ένα άνετο δωμάτιο Το κτήριο σχεδιάστηκε και, σε μεγάλο βαθμό, ολοκληρώθηκε από τον προηγούμενο Αγά. Φαίνεται ότι ήταν αξιωματούχος με πολλά προσόντα, αλλά η επιρροή του στην πόλη και στη γύρω περιοχή ήταν τόσο μεγάλη ώστε προκάλεσε τον φθόνο της αυτοκρατορικής κυβέρνησης». (T.R. Jolliffe σελίδες 263- 265) ΣΥΝΕΧΙΖΕΤΑΙ…
[ Περισσότερα στο τεύχος... ]
