Σωτήρης Ριζάς

Το χρονικό της κυπριακής τραγωδίας

εκδ. Ψυχογιός, 2024, σελ.: 160, τιμή: 16,60 €

Η κρίση του 1974 είχε δύο όψεις, καθώς, εκτός από την de facto διχοτόμηση της Κύπρου, σηματοδότησε τη Μεταπολίτευση, την κατάρρευση της δικτατορίας, τη μετάβαση της Ελλάδας σε ένα νέο κοινοβουλευτικό σύστημα και την εδραίωση της πλέον λειτουργικής δημοκρατίας στη νεότερη ελληνική ιστορία.

Το θεμελιώδες γεγονός για την κρίση του 1974 ήταν το πραξικόπημα του αρχηγού του ελληνικού στρατιωτικού καθεστώτος, Δημητρίου Ιωαννίδη, εναντίον του Προέδρου της Κυπριακής Δημοκρατίας, αρχιεπισκόπου Μακαρίου. Η επικρατούσα για δεκαετίες αντίληψη στην Ελλάδα και την Κύπρο ήταν ότι ο Ιωαννίδης αποφάσισε και προχώρησε στο πραξικόπημα υποκινούμενος από τις Ηνωμένες Πολιτείες, οι οποίες υποτίθεται ότι ήθελαν να απαλλαγούν από τον αρχιεπίσκοπο Μακάριο λόγω της αδέσμευτης πολιτικής του και των φιλικών του σχέσεων με τη Σοβιετική Ένωση, και, εν συνεχεία, προκαλώντας την τουρκική απόβαση, να επιτύχουν τη διχοτόμηση της Κύπρου. Αν και η άποψη αυτή ήταν κυρίαρχη, επρόκειτο για μια υπόθεση η οποία δεν είχε θεμελιωθεί εμπειρικά. Αυτό το γεγονός οφειλόταν σε πολλούς παράγοντες. Ο Ιωαννίδης ήταν μεν επικεφαλής του στρατιωτικού καθεστώτος, αλλά η δομή εξουσίας της οποίας ηγείτο ήταν άτυπη και ο ίδιος δεν κατείχε κανένα κυβερνητικό αξίωμα. Απέφευγε επίσης συστηματικά την τήρηση αρχείου, τουλάχιστον στον βαθμό που μπορούμε να γνωρίζουμε. Πέραν αυτού, ο Ιωαννίδης απέφευγε να έρθει σε επαφή με επίσημους διπλωματικούς εκπροσώπους ξένων δυνάμεων. Οι απόψεις του εμφανίζονται εμμέσως σε διπλωματικές εκθέσεις, καθώς οι επαφές του με τις Ηνωμένες Πολιτείες διεξάγονταν κυρίως μέσω στελεχών της αμερικανικής Κεντρικής Υπηρεσίας Πληροφοριών (CIA).

Η κρίση του Κυπριακού το 1974 ήταν συνέπεια κυρίως τριών παραγόντων: Ο πρώτος ήταν οι διαφορές Ελλήνων και Ελληνοκυπρίων. Οι διαφορές αυτές αντανακλούσαν σε μεγάλο βαθμό αποκλίσεις θεμελιώδους σημασίας σχετικά με τον στρατηγικό στόχο. Ο δεύτερος παράγοντας ήταν η τουρκική πολιτική. Η Άγκυρα είχε ως πρωταρχικό στόχο της πολιτικής της στο Κυπριακό από το 1956 τη διχοτόμηση. Ο στόχος αυτός παραμερίστηκε κατά καιρούς λόγω του ευρύτερου στρατηγικού πλαισίου ή ειδικών συνθηκών στο Κυπριακό. Ο τρίτος παράγοντας ήταν η αμερικανική πολιτική και το ευρύτερο πλαίσιο του Ψυχρού Πολέμου.

Εκτός από τις διεθνείς διαστάσεις της, η κρίση του Κυπριακού και η συνακόλουθη καταστροφή του 1974 απετέλεσαν τον καταλύτη για τη Μεταπολίτευση στην Ελλάδα. Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι η υποτροπή της δικτατορίας με την ανατροπή του Παπαδόπουλου από τον ταξίαρχο Ιωαννίδη και τους αδιάλλακτους υποστηρικτές του στις 25 Νοεμβρίου 1973 είχε οδηγήσει σε ένα στρατιωτικό καθεστώς ακόμα πιο απομονωμένο από τη λαϊκή θέληση σε σχέση με το προηγούμενο. Είναι όμως επίσης ακριβές ότι δεν υπήρχε κάποια ενεργός και απειλητική αντίσταση στο στρατιωτικό καθεστώς, δε γνωρίζουμε και δεν μπορούμε να γνωρίζουμε τι θα είχε συμβεί αν δε μεσολαβούσε το πραξικόπημα Ιωαννίδη στην Κύπρο, το οποίο εγκαινίασε την κρίση η οποία οδήγησε στη Μεταπολίτευση.

Ο Σωτήρης Ριζάς –διευθυντής ερευνών του Κέντρου Ερεύνης της Ιστορίας του Νεώτερου Ελληνισμού της Ακαδημίας Αθηνών– χρησιμοποιώντας επίσημες πηγές που δεν ήταν παλαιότερα διαθέσιμες, ακτινογραφεί και εξετάζει όλες τις πλευρές μιας «χαοτικής υπόθεσης» μέσα από ποικίλα πρίσματα.

Τεύχος 678 (Δεκέμβριος 2024)

Δείτε Περισσότερα >>