Sheila Fitzpatrick

Σύντομη Ιστορία της Σοβιετικής Ένωσης

Μετάφραση: Γιώργος Μπαρουξής

εκδ. Μεταίχμιο, 2023, σελ.: 312, τιμή: 16,60 €

Η διάρκεια ζωής της Σοβιετικής Ένωσης αποδείχτηκε λίγο μικρότερη από εβδομήντα χρόνια – και λίγα χρόνια μεγαλύτερη από το προσδόκιμο ζωής των πολιτών της Σοβιετικής Ένωσης που γεννήθηκαν στο τέλος της σοβιετικής εποχής, που ήταν σχεδόν διπλάσιο από εκείνο όσων γεννήθηκαν στην αρχή της.

Οι ποσότητες αίματος που χύθηκαν για να δημιουργηθεί και να διατηρηθεί η Σοβιετική Ένωση υπήρξαν τεράστιες. Ένα μέρος ήταν αίμα ιδεαλιστών, ένα άλλο μέρος ήταν κακοποιών και πολιτικών καριέρας, αλλά το μεγαλύτερο μέρος του ήταν αίμα απλών ανθρώπων που προσπαθούσαν να επιβιώσουν. Η χώρα απομονώθηκε από τον υπόλοιπο κόσμο επί δεκαετίες και ένα σημαντικό μέρος αυτής της προσπάθειας είχε στόχο να ενισχύσει και να εκσυγχρονίσει το κράτος. Αυτό το κράτος διέπραξε μεγάλα εγκλήματα κατά του λαού του: η Μεγάλη Εκκαθάριση, οι απελάσεις κουλάκων και εθνοτικών ομάδων, η δημιουργία και εξάπλωση του Γκουλάγκ. Κατόπιν ήρθε η επαπειλούμενη εξωτερική αιματοχυσία, ο Β΄ Παγκόσμιος Πόλεμος. Μετά τον πόλεμο, με τις δεκάδες εκατομμύρια χαμένες ζωές, και με τα σύνορα πάλι κλειστά, τα πράγματα σταδιακά ηρέμησαν.

Τα αφηγήματα των ιστορικών τείνουν από τη φύση τους να κάνουν τα γεγονότα να μοιάζουν αναπόφευκτα. Όσο καλύτερες οι εξηγήσεις, τόσο περισσότερο κάνουν τον αναγνώστη να αισθανθεί ότι δεν θα μπορούσε να υπάρξει καμία άλλη έκβαση. Οι αναπόφευκτες εξελίξεις στην ανθρώπινη Ιστορία είναι ελάχιστες, όπως είναι ελάχιστες και στη ζωή των ατόμων που τη συνθέτουν. Τα πράγματα θα μπορούσαν πάντα να εξελιχτούν διαφορετικά μέσα από τυχαίες συναντήσεις ή παγκόσμιες καταστροφές, θανάτους, διαζύγια και πανδημίες. Στην περίπτωση της Σοβιετικής Ένωσης βέβαια έχουμε να κάνουμε με επαναστάτες που, ακολουθώντας τον Μαρξ, πίστευαν ότι είχαν ζυγιάσει την Ιστορία και ήξεραν σε γενικές γραμμές τι να περιμένουν σε κάθε δεδομένο ιστορικό στάδιο.

Η μαρξιστική πρόβλεψη ότι ο καπιταλισμός τελικά θα καταρρεύσει και θα αντικατασταθεί από τον σοσιαλισμό ήταν παρήγορη για τους Σοβιετικούς κομμουνιστές καθώς πάλευαν ενάντια στην ιστορική «οπισθοδρομικότητα» της Ρωσίας για να δημιουργήσουν μια σύγχρονη, εκβιομηχανισμένη, αστικοποιημένη κοινωνία. Το κατόρθωσαν λίγο πολύ μέχρι τις αρχές της δεκαετίας  του 1980. Η σοβιετική δύναμη και θέση αναγνωρίζονταν σε όλο τον κόσμο. Ο «Σοβιετικός» έγινε μια αναγνωρίσιμη μορφή, με στενούς συγγενείς στο σοβιετικό μπλοκ της Ανατολικής Ευρώπης, με πιο προβληματικούς συγγενείς στην Κίνα και τη Βόρεια  Κορέα, και με θαυμαστές στον Τρίτο Κόσμο. Και μετά, σε ένα από τα θεαματικά απρόβλεπτα «ατυχήματα» της σύγχρονης Ιστορίας, εκείνος που κατέρρευσε ήταν ο σοβιετικός «σοσιαλισμός», δίνοντας τη θέση του στον «ανεξέλεγκτο καπιταλισμό» της δεκαετίας του 1990.

Η Αυστραλή ιστορικός Σίλα Φιτζπάτρικ, συγγραφέας πολλών βιβλίων που αναφέρονται στην Ιστορία της Σοβιετικής Ένωσης, στο βιβλίο της ζωντανεύει τα πορτρέτα βασικών σοβιετικών προσωπικοτήτων, παρουσιάζει τη μοίρα των μη ρωσικών δημοκρατιών που συχνά μένει εκτός της συζήτησης για τη σοβιετική Ιστορία, ενώ φτάνει στα επακόλουθα της απροσδόκητης πτώσης του καθεστώτος, χωρίς να παραλείπει βέβαια και την άνοδο του Βλαντίμιρ Πούτιν. Ξετυλίγει με κινηματογραφικό τρόπο τα εβδομήντα πέντε χρόνια της κομμουνιστικής διακυβέρνησης αλλά και της κατάρρευσης μιας αυτοκρατορίας.

Τεύχος 670 (Απρίλιος 2024)

Δείτε Περισσότερα >>