Χρήστος Λούκος

Η Ερμούπολη της Σύρου (1821-1950)

Από το Λίβερπουλ της Ανατολικής Μεσογείου στη βαμβακούπολη των Κυκλάδων

εκδ. Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης, σελ.: 640, τιμή: 25,00 €

Η πρωτεύουσα της Σύρου Ερμούπολη αποτέλεσε μια από τις σημαντικότερες πόλεις του ελληνικού κράτους τον 19ο αιώνα και συγχρόνως σημαντικό διαμετακομιστικό κέντρο του διεθνούς εμπορίου μεταξύ Ανατολής και Δύσης, η εμβέλεια του οποίου ήταν αισθητή στις δύο πλευρές του Αιγαίου και γενικότερα στην Ανατολική Μεσόγειο. Αποτελεί το απότοκο μιας απίθανης συγκυρίας, ουσιαστικά μιας προσφυγιάς: οι Χιώτες, οι Κασιώτες και οι Ψαριανοί κατέληξαν εκεί όταν τους κυνήγησε το σπαθί των Οθωμανών, αμέσως μετά την κήρυξη της Επανάστασης. Έως τότε το νησί ήταν υπό την προστασία των Καθολικών και στον λόφο της Άνω Σύρας στεκόταν για αιώνες μια τυπική κυκλαδίτικη καστροπολιτεία – κάτω, στο λιμάνι, όμως, δεν υπήρχε τίποτα το αξιοσημείωτο. Εκεί έστησαν τα παραπήγματά τους οι κατατρεγμένοι αυτοί έμποροι του Αιγαίου και σε ελάχιστα χρόνια είχαν δημιουργήσει ένα θαυμαστό αστικό οικοδόμημα, ένα σταθμό μεταξύ σπουδαίων λιμανιών Δύσης και Ανατολής, έναν κόμβο για το εμπόριο και τον πολιτισμό – την πόλη του Ερμή.

Ναυτιλία, εμπόριο και βιομηχανία άνθησαν τόσο που η πόλη έφτασε να αποκαλείται «Λίβερπουλ της Ελλάδας», στήνοντας ένα ζηλευτό δίκτυο από 68 φάμπρικες που έκαναν το άνυδρο και μικρό νησί να φωτοβολεί στο Αιγαίο με μια μεγάλη μηχανική καρδιά. Το άνοιγμα της διώρυγας της Κορίνθου, όμως, έκανε τον Πειραιά πρωταγωνιστή, και στα τέλη του 19ου και τις αρχές του 20ού αιώνα αυτός άρχισε να απορροφά την εμπορική κίνηση. Η κάποτε κραταιά βιομηχανία του νησιού παρήκμασε και έως το τέλος του αιώνα έκλεισαν και τα τελευταία εργοστάσια.

Εδώ ξεχωρίζει η τολμηρή απόφαση μερικών κεφαλαιούχων της να ιδρύσουν μεγάλες κλωστοϋφαντουργικές μονάδες στο γύρισμα του αιώνα, να απασχολήσουν εκατοντάδες ανέργων ή υποαπασχολούμενων ανδρών και πλήθος γυναικών. Δημιουργήθηκε έτσι μια πραγματική βαμβακούπολη. Με τον νέο αυτόν οικονομικό προσανατολισμό η πόλη μπόρεσε να διατηρήσει μια σημαίνουσα θέση μεταξύ των μεγάλων ελληνικών επαρχιακών πόλεων. Η παρουσία τόσο μεγάλου εργατικού δυναμικού προκάλεσε εντάσεις μεταξύ κεφαλαίου και εργασίας, με ποικίλες διακυμάνσεις.

Κι εδώ η άφιξη μερικών χιλιάδων Μικρασιατών προσφύγων τόνωσε πληθυσμιακά την κοινωνία και επέτρεψε ποικίλες αλληλοσυμπληρώσεις. Από τις αρχές, ωστόσο, της δεκαετίας του 1930 η πόλη θα βιώσει και αυτή τη μεγάλη οικονομική κρίση. Στην Κατοχή θα χάσει από την πείνα περίπου το 1/3 του πληθυσμού της, ποσοστό θνησιμότητας μεγαλύτερο αναλογικά και από αυτό της Αθήνας. Η Απελευθέρωση θα βρει τη Σύρο σε πλήρη εξαθλίωση, η οποία θα καθυστερήσει  να εξισορροπηθεί. Η μεταπολεμική πραγματικότητα θα είναι οδυνηρή. Με δυσκολία επουλώνονται οι πληγές της ξενικής κατοχής, ενώ προστίθενται νέες λόγω των Δεκεμβριανών και του Εμφυλίου Πολέμου.

Ο Χρήστος Λούκος στη μονογραφία του καλύπτει την Ιστορία της Ερμούπολης και όχι της όλης Σύρου, δίνοντας μεγαλύτερη έκταση στο πρώτο μισό του 20ού αιώνα, ως λιγότερο γνωστής. Αξιοποιεί ανεκμετάλλευτο υλικό από το ιστορικό αρχείο Ερμούπολης (ΓΑΚ Σύρου) και προσφέρει στη βιβλιογραφία μας ένα μοναδικό έργο. Εδώ πρέπει να επισημανθεί η έλλειψη αντίστοιχων επαρκών μονογραφιών για άλλες ελληνικές πόλεις.

Τεύχος 659 (Μάιος 2023)

Δείτε Περισσότερα >>