Nicolas Cheetham
Μεσαιωνική Ελλάδα

Μετάφραση: Νίκος Σκοπλάκης

εκδ. Διόπτρα, 2022, σελ.: 536, τιμή: 22,20 €

Η ιστορία της Ελλάδας από την κατάρρευση της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας μέχρι τη γέννηση του σύγχρονου ελληνικού κράτους είναι μια ατέλειωτη σειρά από συγκρούσεις και αντιθέσεις ανάμεσα σε φυλές, κουλτούρες και θρησκείες, ανάμεσα σε ορθόδοξους, καθολικούς και μουσουλμάνους.

Η εκπόρθηση της Κωνσταντινούπολης από τους Φράγκους, η οποία κατέστησε τον ελληνικό κόσμο υποτελή σ’ αυτούς τους εισβολείς από τη Δύση, συγκαταλέγεται στα ξεχωριστά κατορθώματα μιας ασυνήθιστης εποχής. Καθώς ο νέος 13ος αιώνας προανάγγελλε τον ώριμο Μεσαίωνα, οι χώρες της Μεσογείου κυριαρχούνταν από σαρωτικά γεγονότα κι από σπουδαίες προσωπικότητες. Τις διαπερνούσαν πνευματικά κινήματα και ρεύματα της διανόησης, αλλά και μια καθοριστική αίσθηση υψιπετούς διακινδύνευσης. Ήταν η εποχή των Χοενσταόυφεν και του πάπα Ιννοκέντιου Γ΄, του Φίλιππου Αυγούστου και του Ριχάρδου Λεοντόκαρδου, των αλβιγηνών και των φραγκισκανών, των μέγιστων διανοητικών επιτευγμάτων που είχαν ως αποκορύφωμα το έργο του Μποναβεντούρα και του Θωμά Ακινάτη. Μα το πραγματικό μεγαλείο εκείνων των καιρών θάμπωνε από την ασπλαχνία, την απληστία και την δολιότητα των ανθρώπων, που επικρατούσαν σε εξίσου μεγάλη κλίμακα. Η δήωση της Κωνσταντινούπολης ήταν έγκλημα κολοσσιαίων διαστάσεων, παράγωγο της ατμόσφαιρας που κυριαρχούσε καχυποψία, βιαιότητα και ανησυχητική έξαψη των παθών. Το 1204 οι παρεξηγήσεις και οι εχθρικές διαθέσεις που δίχαζαν τους χριστιανούς Ανατολής και Δύσης είχαν φτάσει στο ύψιστο σημείο έντασης και ουσιαστικά ξέφυγαν από κάθε έλεγχο, Ο ιστορικός παροξυσμός οργής που φαίνεται πως διακατείχε τους σταυροφόρους ξεπέρασε ακόμα και τη φρενίτιδα με την οποία ο όχλος της Κωνσταντινούπολης είχε επιτεθεί στους Λατίνους το 1181.

Ο βρετανός διπλωμάτης και συγγραφέας Νίκολας Τσίταμ (1910-2002), στο βιβλίο του περιγράφει τις εισβολές των Γότθων και των Σλάβων, την επιβίωση και τον επαναπροσδιορισμό της ελληνικής ταυτότητας στο πλαίσιο του Βυζαντίου. Εξετάζει τη φραγκοκρατία στην Ελλάδα μετά την Δ΄ Σταυροφορία του 1204, όταν Φράγκοι και Ιταλοί μοίρασαν την Ελλάδα μεταξύ τους και ίδρυσαν ανταγωνιστικές δυναστείες. Περιγράφει πώς πρίγκιπες από την Καμπανία, δούκες από τη Βουργουνδία, Καταλανοί τυχοδιώκτες και Φλωρεντινοί τραπεζίτες κατείχαν την εξουσία στην Πελοπόννησο και στην Αθήνα και πώς οι Έλληνες υπό την ηγεσία των Καντακουζηνών και των Παλαιολόγων από το Βυζάντιο πήραν πίσω τη χώρα τους, για να τη χάσουν όμως λίγο αργότερα από τους Τούρκους.

Γνωστό στη βιβλιογραφία το βιβλίο του Τσίταμ, όταν κυκλοφόρησε το 1981 από τις Πανεπιστημιακές εκδόσεις του Γέηλ, προξένησε ιδιαίτερη αίσθηση, εφόσον απευθυνόταν σε ένα ευρύτερο αναγνωστικό κοινό, παρέμενε έως πρόσφατα αμετάφραστο. Συμπληρώνοντας ένα κενό στη βιβλιογραφία παρουσίαζε βασικά ιστορικά στοιχεία χωρίς να περιπλέκει τον αναγνώστη σε λαβύρινθο ονομάτων, ημερομηνιών και γεγονότων. Ενδιαφέρον έχει η προσέγγισή του στις ανθρώπινες και πολιτισμικές σχέσεις, όπως αυτές αναπτύχθηκα ανάμεσα στους κατοίκους της Ελλάδας και στους κατακτητές τους. Κανείς δεν μπορεί να ισχυριστεί ότι η περίοδος της φραγκοκρατίας στην Ελλάδα απέδωσε πληθώρα πολιτιστικών επιτευγμάτων. Οι σχέσεις τους χαρακτηρίζονταν από πολλούς συμβιβασμούς και πολλές παραχωρήσει, αλλά η κατανόηση ήταν ανεπαρκής και η ουσιαστική συμφωνία εξαιρετικά σπάνια.

Τεύχος 648 (Ιούνιος 2022)

Δείτε Περισσότερα >>