Αλέξανδρος Μασσαβέτας
Η Τρίτη Ρώμη

εκδ. Πατάκη, 2019, σελ.: 467, τιμή: 18,80 €

Στο επίκεντρο της διαμάχης ανάμεσα στην Μόσχα και την Κωνσταντινούπολη για επιρροή στον ορθόδοξο κόσμο βρίσκονται τα προνόμια του Οικουμενικού Πατριαρχείου, που για πάνω από μιάμιση χιλιετία αποτελούν πυλώνα της ορθόδοξης οικουμένης. Τα πρωτεία του Οικουμενικού Πατριαρχείου μεταξύ των Ορθοδόξων Εκκλησιών και τα  προνόμια που απορρέουν από αυτά έχουν καθοριστεί από τις πρώτες οικουμενικές συνόδους των πρώτων αιώνων. Η Μόσχα τα αμφισβητεί στην πράξη, θέτοντας έτσι σε αμφισβήτηση και την τάξη του Πατριαρχείου Κωνσταντινουπόλεως στο ορθόδοξο στερέωμα. Πίσω από την αμφισβήτηση αυτή λανθάνει η φιλοδοξία της Εκκλησίας της Μόσχας να αντιποιηθεί τα πρωτεία του Οικουμενικού Θρόνου, αναλαμβάνοντας η ίδια τα ηνία της ορθοδοξίας.

Για τον ορθόδοξο κόσμο ο Οκτώβριος του 2018 υπήρξε –το λιγότερο– επεισοδιακός. Την 11η Οκτωβρίου η Ιερά Σύνοδος του Οικουμενικού Πατριαρχείου εκκίνησε την διαδικασία δημιουργίας αυτοκέφαλης Εκκλησίας στην Ουκρανία. Τέσσερις ημέρες αργότερα μια άλλη Ιερά Σύνοδος, αυτή του Πατριαρχείου της Μόσχας και πάσης Ρως συνήλθε στο Μινσκ της Λευκορωσίας και αποφάσισε την διακοπή της ευχαριστιακής κοινωνίας με το Οικουμενικό Πατριαρχείο. Πρόκειται για την σοβαρότερη κρίση της ορθοδοξίας από το σχίσμα της Βουλγαρικής Εξαρχίας τον ύστερο 19ο αιώνα.

Το βιβλίο του Αλέξανδρου Μασσαβέτα αναδεικνύει ένα ζήτημα καθαρά γεωπολιτικό, παρά την φαινομενικά θρησκευτική του διάσταση: τον πόλεμο που η Μόσχα έχει κηρύξει στο Οικουμενικό Πατριαρχείο. Ξετυλίγει το νήμα της σύγκρουσης μεταξύ Μόσχας και Κωνσταντινούπολης ανατρέχοντας στην Ιστορία της Ρωσικής Εκκλησίας. Καταδεικνύει επίσης τον ακραιφνώς πολιτικό ρόλο που έπαιξε η επίσημη θρησκεία χιλιετίες πριν εμφανισθούν οι όροι «γεωπολιτική» και «πολιτικές ταυτοτήτων». Ουσιαστικά πρόκειται για ένα βιβλίο ιστορικού και πολιτικού περιεχομένου και κατά δεύτερο λόγο εκκλησιαστικού.

Η από αιώνων ρωσική στρατηγική διείσδυσης και κυριαρχίας στον ορθόδοξο κόσμο γνώρισε νέα έξαρση την μετασοβιετική εποχή. Στην Ελλάδα μαίνεται από τις αρχές της δεκαετίας του 2000 μια καλοστημένη επιχείρηση «υβριδικού πολέμου», που στοχεύει να στρέψει την ελληνική κοινωνία ενάντια στο Οικουμενικό Πατριαρχείο. Παράλληλα η Μόσχα προσπάθησε, με απειλές και πράξεις δολιοφθοράς κατά του πατριάρχη Βαρθολομαίου, να εμποδίσει την δημιουργία αυτοκέφαλης Εκκλησίας στην Ουκρανία, την οποία θεωρεί πνευματική της “αποικία”. Έχοντας αποτύχει να εκβιάσει τις εξελίξεις, διέκοψε σχέσεις με την Κωνσταντινούπολη, την Αθήνα και με κάθε άλλη Εκκλησία που αναγνώρισε την θρησκευτική χειραφέτηση της Ουκρανίας.

Οι ρωσικές προσπάθειες επιρροής στην ελλαδική εκκλησία και στο Άγιον Όρος είναι συστηματικές και άρτια σχεδιασμένες σε μακρό ορίζοντα, αλλά έχουν περιορισμένο αποτέλεσμα. Παρά τις προσπάθειες χειραγώγησης των κατά τόπους μητροπολιτών της, η Ιερά Σύνοδος της Εκκλησίας της Ελλάδος αναγνώρισε την αυτοκέφαλη Ορθόδοξη Εκκλησία της Ουκρανίας την 12η Οκτωβρίου 2019.

Ο Μασσαβέτας, μελετώντας την διαμόρφωση της ρωσικής ορθοδοξίας και την κοσμοθεωρία κράτους και Εκκλησίας στην Ρωσία, “αποκαλύπτει” το πώς γεννήθηκε η υπερφίαλη “γεωπολιτική της ορθοδοξίας”. Οι Ρώσοι παραμένουν δέσμιοι της σαγήνης τους για ένα ένδοξο παρελθόν. Μήπως όμως η ψύχωσή τους με την αυτοκρατορική ιδέα και την ισχύ υπονομεύει τελικά την επιρροή τους στον όλο ορθόδοξο κόσμο;

Τεύχος 636 (Ιούνιος 2021)

Δείτε Περισσότερα >>