Παναγιώτης Νικόπουλος
Ημερολόγιο πολέμου (1940-1941) και Ημερολόγιο αιχμαλωσίας (1944-1945)

Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης, 2019, ΣΕΛ.: 331, ΤΙΜΗ: 22,00 €

Το γεγονός της κήρυξης του Ελληνοϊταλικού Πολέμου ώθησε πολλούς στρατιώτες να κρατήσουν ημερολόγια, τα οποία αργότερα εκδόθηκαν είτε από τους ίδιους, είτε από τους κληρονόμους τους. Ακόμη όμως και τα ημερολόγια των στρατιωτών που δεν δημοσιεύτηκαν θεωρήθηκαν άξια διάσωσης και κατατέθηκαν σε διάφορα αρχεία προκειμένου να είναι προσβάσιμα για τους ενδιαφερόμενους ερευνητές.

Εν προκειμένω τα ημερολόγια του Παναγιώτη Νικολόπουλου (1918-2000) εντάσσονται σε ένα σώμα αντίστοιχων κειμένων, τα οποία μας προσφέρουν νέα πραγματολογικά στοιχεία. Πρόκειται για  πέντε συνολικά σημειωματάρια τα οποία είναι χωρισμένα σε δύο διακριτές χρονικές ενότητες. Η πρώτη είναι η περίοδος του πολέμου 1940-1941. Ο Νικόπουλος, στρατιώτης ήδη κατά την κήρυξη του πολέμου, αρχίζει να καταγράφει τις εντυπώσεις και τις σκέψεις του σ’ ένα ημερολόγιο καθώς η μονάδα του προωθείται προς το μέτωπο και στη συνέχεια υποχωρεί μετά την αστραπιαία επέλαση των χιτλερικών στρατευμάτων. Ο Νικόπουλος, φωτίζει μια ειδική πτυχή της ζωής στο μέτωπο, αυτή των σκαπανέων σε καιρό πολέμου. Μέσα από τις σελίδες του κατανοούμε τα έργα που πρέπει να γίνουν προκειμένου να κρατηθούν σταθερές οι γραμμές επικοινωνίας, καθώς και την εμβέλεια δράσης της μονάδας, τις ποικίλες αποστολές της από τους Αγίους Σαράντα μέχρι το Αργυρόκαστρο. Ιδιαίτερο επίσης ενδιαφέρον έχει ο τρόπος με τον οποίο καταγράφει τα διεθνή γεγονότα, τις πολεμικές επιχειρήσεις στην Αφρική και τις εξελίξεις στα Βαλκάνια.

Η δεύτερη χρονική ενότητα είναι η περίοδος κατά την οποία ο Νικόπουλος μεταφέρεται στο Γκρατς της Αυστρίας, τότε τμήμα του Τρίτου Ράιχ, και υποχρεώνεται σε καταναγκαστική εργασία.

Η οκτάμηνη καταναγκαστική εργασία του στο Γκρατς, αφορά μια μαζική, τραυματική εμπειρία του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, μια περίοδο που έχει προσπεραστεί ιδιαίτερα από την ελληνική ιστοριογραφία. Το ναζιστικό πρόγραμμα καταναγκαστικής εργασίας βαραίνει μέχρι σήμερα στη μνήμη των ανθρώπων που το υπέστησαν, καθώς και των απογόνων τους. Το ημερολόγιο του Νικολόπουλου συνιστά μια μοναδική πηγή πληροφοριών για την περίοδο αυτή. Πολύ περισσότερο που τα ημερολόγια των ανθρώπων που εξαναγκάστηκαν σε εργασία είναι ελάχιστα σε σύγκριση με αυτά των στρατιωτών που πολέμησαν στον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Είναι προφανές ότι οι τελείως διαφορετικές εμπειρίες οδήγησαν σε τελείως διαφορετική στάση ως προς την πρακτική της τήρησης ημερολογίου. Συνολικά ο αριθμός των Ελλήνων που εργάστηκαν στη ναζιστική Γερμανία είναι μικρός. Οι υπολογισμοί κυμαίνονται ανάμεσα στις 10.000 και τους 34.500, μεταξύ των οποίων συμπεριλαμβάνονται και όσοι αποστέλλονται παρά την θέλησή τους αλλά και άνθρωποι που πείστηκαν από την προπαγάνδα των πρώτων χρόνων της Κατοχής, οι λεγόμενοι «ελεύθεροι εργάτες». Η εμπειρία των ανθρώπων αυτών δεν έχει μελετηθεί. Για την ακρίβεια, αγνοούμε ακόμη και τις βασικές παραμέτρους αυτής της ιστορίας, τον ακριβή αριθμό των Ελλήνων καταναγκαστικών εργατών, τις περιοχές στις οποίες εκτοπίστηκαν, τα είδη εργασίας στα οποία υποχρεώθηκαν. Επιπλέον, δεν γνωρίζουμε τίποτε για τα βιώματά τους, τις εμπειρίες τους, τους τρόπους με τους οποίους είτε προσαρμόστηκαν, είτε αντιστάθηκαν. Για όλους αυτούς τους λόγους το ημερολόγιο του Νικόπουλου είναι μια μοναδική πηγή πληροφοριών.

Τεύχος 627 (Σεπτέμβριος 2020)

Δείτε Περισσότερα >>