Μαρία Σαμπατάκη
Οι κομπάρσοι

Εκδόσεις Κέδρος, 2019, ΣΕΛ.: 200, ΤΙΜΗ: 11,00 €

Η μικροϊστορία μοιράζεται κοινά χαρακτηριστικά με την ιστορία της καθημερινής ζωής. Βασική τους επιδίωξη, σχεδόν ταυτόσημη είναι η ανάδειξη της δράσης των καθημερινών ανθρώπων, η διάσωση της ζωής και της επιβίωσης αυτών που σε μεγάλο βαθμό έχουν παραμείνει ανώνυμοι στην ιστορία.

Παράλληλα, την ίδια στιγμή που οι μικροϊστορικοί και οι ιστορικοί της καθημερινής ζωής απορρίπτουν τη λειτουργιστική και στρουκουραλιστική ανθρωπολογία ως αϊστορικές, εγκλωβισμένες στην απόλυτη συγχρονία, είναι η πολιτισμική ανθρωπολογία που παρέχει και στα δύο παραδείγματα τα βασικά εννοιολογικά εργαλεία για την επιβεβαίωση της ανθρώπινης δράσης των αντρών και γυναικών του παρελθόντος σε κάθε επίπεδο της κοινωνίας, πάντοτε όμως μέσα σε ένα συγκεκριμένο, συγκροτημένο δίκτυο κοινωνικών σχέσεων. Κοινό χαρακτηριστικό των μικροϊστορικών προσεγγίσεων το οποίο σχετίζεται άμεσα με τη χρήση των πηγών, αποτελεί η αντιμετώπιση του ζητήματος της αφήγησης, της κατασκευής δηλαδή του ιστορικού έργου από τον ιστορικό, χαρακτηριστικό στο οποίο μάλιστα οι μελέτες αυτές οφείλουν σε μεγάλο βαθμό τη γοητεία τους. H δουλειά των μικροϊστορικών επικεντρώνεται στην έρευνα για μια πιο ρεαλιστική περιγραφή της ανθρώπινης συμπεριφοράς. Σε αυτή τη διαδικασία η λογοτεχνική διάσταση των αφηγήσεων και η επινόηση από πλευράς του ιστορικού κατέχει θέση αποφασιστικής σημασίας.

Mια ωδή στο μεγαλείο της ασημαντότητας συνιστά η συναγωγή των μικροϊστοριών που συγκέντρωσε στο βιβλίο της Οι κομπάρσοι  η ιστορικός Μαρία Σαμπατακάκη. Πρόκειται για χαρακτήρες υπαρκτούς αλλά και αθόρυβους, το απρόσωπο πλήθος στις ιστορικές φωτογραφίες. Άνθρωποι που δεν διαδραμάτισαν κανέναν σπουδαίο ρόλο στις μεγάλες και κομβικές στιγμές της νεότερης Ιστορίας αλλά αφηγούνται τα αποτύπωμα που αυτή άφησε στις ζωές τους. Οι μαρτυρίες τους ξεδιπλώνουν κοινωνικές, πολιτικές και οικονομικές πτυχές του ελληνικού δημόσιου βίου από τον Μεσοπόλεμο έως την απριλιανή δικτατορία, ιδωμένες υπό το πιο ταπεινό πρίσμα. Εξιστορήσεις που σκιαγραφούν το αποτύπωμα της μεγάλης Ιστορίας στις ζωές των ανθρώπων.

Η γραφή της έχει όλα τα χαρακτηριστικά της ιστορικής έρευνας. Επιπλέον όμως, συλλέγει, παραθέτει και αξιοποιεί αναλόγως πολλά ιστορικά είδη και ντοκουμέντα που δεν τα θεωρεί γνωστά ή καταγραμμένα από άλλους και κατά συνέπεια απαγορευτικά προς χρήση. Δεν καταπιάνεται απλοϊκά με την ξερή μορφή της ιστορικής έρευνας και μελέτης των αρχείων που επιχειρούν, πολλοί ιστορικοί ερευνητές, αλλά επιπλέον συλλέγει, παραθέτει και αξιοποιεί αναλόγως πολλά ιστορικά είδη και ντοκουμέντα που δεν τα θεωρεί γνωστά ή καταγραμμένα από άλλους και κατά συνέπεια απαγορευτικά προς χρήση. Εμπεριέχει αρκετά παραθέματα και αναφορές, εστιάζει σε επίκαιρα ρεπορτάζ των εφημερίδων, σε μαρτυρίες αυτοπτών μαρτύρων, σε επιστολές, ενθυμήσεις, ανέκδοτα ημερολόγια, συνεντεύξεις αλλά και αφηγήσεις μαρτύρων και μελετητών της εποχής.

Η Μαρία Σαμπατακάκη επιμένει ιδιαίτερα στη λεγόμενη μικροϊστορία, στα μικρά και άγνωστα γεγονότα, που χρωματίζουν και μεγεθύνουν πολλές παραμέτρους του θέματος. Καταφέρνει να συνδυάσει την λεγόμενη μικροϊστορία, δηλαδή την καθημερινότητα των ανθρώπων, την τοπική ιστορία με τη μεγάλη εθνικών διαστάσεων ιστορία, εντάσσοντάς τα σ’ αυτήν και δίνοντάς την έτσι εθνική διάσταση. Άλλωστε, αυτά, τα μικρά και “ασήμαντα”, είναι που από την πρώτη κιόλας ματιά, μπορούν και ερμηνεύουν και τα συνολικά γεγονότα της μεγάλης ιστορίας.

Τεύχος 620 (Φευβρουάριος 2020)

Δείτε Περισσότερα >>